Ό,τι ακολουθεί είναι μία σύντομη απάντησή μου σε ερώτηση φίλου σχετικά με
τους Χάττι και τους Χιττίτες, δύο κεντρικά έθνη της Ανατολίας, τα οποία
στήριξαν την μεγάλη ανατολιακή αυτοκρατορία της δεύτερης προχριστιανικής
χιλιετίας. Απαντώντας, παρουσιάζω ένα πολύ γενικό σχεδιάγραμμα ιστορίας,
γλωσσών και σχέσεων ανάμεσα στα αρχαία έθνη της Μεσοποταμίας και της Ανατολίας.
----------- Ερώτηση αναγνώστη για
τους Χάττι, τους Χιττίτες και την Ανατολία της 2ης προχριστιανικής
χιλιετίας ------------------
Καλησπέρα.
Τί λαός
ήταν οι Χετταίοι; Έχω διαβάσει ότι ήταν μίξη δύο λαών/φυλών. Οι Χάττοι,
ασιατικός λαός που αποτελούσαν το υπόστρωμα και οι Χιττίτες που ήταν
ινδοευρωπαίοι. Τί ισχύει;
-------------------Απάντηση ------------------------------
Δεν υπάρχουν
Χετταίοι. Είναι λάθος παλαιών βιβλιογραφιών, όταν δεν είχαν ακόμη
αποκρυπτογραφηθεί τα χιττιτικά και οι άλλες ανατολιακές γλώσσες. Το λάθος
οφείλεται σε αρχαιοελληνικές πηγές αναφερόμενες στους Ετεοκρήτες – κάτι που
αποτελούσε λάθος ιστορικών παραδόσεων σε ένα κόσμο χωρίς σημαντική φιλολογική
και ανακτορική παράδοση με πολλούς γραφείς να συγγράφουν Χρονικά και να διατηρούν
συστηματικά και επιστημονικά την γνώση πρότερων εποχών και γεγονότων.
Σημειωτέον
ότι τα ανευρεθέντα δείγματα γραφής, τα οποία αποκαλούνται 'ετεοκρητικά' ούτε
βεβαίως 'ελληνικά' είναι, ούτε και σχετίζονται με τους Χιττίτες ή τους Χάττι.
Συνεπώς, ο λαθεμένος και ανυπόστατος όρος 'Χετταίοι' πρέπει να καταργηθείς στα
ελληνικά, όπως άλλωστε έχει καταργηθεί σε όλα τις γλώσσες χωρών με
πανεπιστημιακές σπουδές και ειδίκευση σε χιττιτολογία και ασσυριολογία.
Χάττι, Λουβίτες, Παλά και Λούκα: Αυτόχθονες Ανατολίτες
Υπάρχουν
στην Ανατολία του τέλους της 3ης προχριστιανικής Ανατολίας: Χάττι (αυτόχθονες
γύρω από Γιοζγκάτ), Λουβίτες (αυτόχθονες γύρω από Ικόνιο), Παλαΐτες (αυτόχθονες
γύρω από Κασταμονή) και δυτικο-Ανατολίτες Λούκα (από Τροία μέχρι Καρία). Από
την λέξη Παλά προέρχεται ακριβώς η
ελληνική λέξη Παφλαγονία (για την συγκεκριμένη περιοχή) και, αντίστοιχα, από την
λέξη Λούκα η λέξη Λυκαονία.
Κανένα από
αυτά τα αυτόχθονα έθνη δεν ήταν ινδοευρωπαϊκό, αλλά υπάρχει μία τάση πρόσφατα
να «εξινδοευρωπαΐζουν» τους Παλά. Όλα αυτά τα έθνη ήταν φυλετικώς και γλωσσικώς
άσχετα μεταξύ τους με ένα ενδεχόμενο συγγένειας των Λουβιτών και των Λούκα σε
μία πρότερη εποχή. Ιστορικά πάντως τα δύο φύλα, ιδιαίτερα στη περίοδο, κατά την
οποία σώζονται αρκετές ιστορικές πηγές, δηλαδή την 2η προχριστιανική χιλιετία, ευρίσκονταν
σε εχθρικά στρατόπεδα πάντοτε. Οι Λουβίτες διακρίνονταν για την ευσέβεια και
την θρησκευτικότητά τους, ενώ οι Λούκκα ήταν γνωστοί για την ανομία, τις
επιδρομές και το άστατο του χαρακτήρα τους.
Λούκα, Τρωαδίτες και Πελασγοί: η Ανίερη Συμμαχία του
Χαοτικού Περίγυρου
Οι δυτικοί
Ανατολίτες (Τρωαδίτες έως Λούκα) φαίνεται ότι αποτελούσαν ένα φύλο με τους
Πελασγούς, δηλαδή τους εντόπιους, μη 'ελληνικούς' (δηλαδή μη αχαϊκούς)
πληθυσμούς του Αιγαίου και των Νοτίων Βαλκανίων πριν την άφιξη των Αχαιών.
Αρχαιολογικά
δεδομένα και μεταγενέστερες μυθικές πηγές (Όμηρος) πιστοποιούν ότι οι Πελασγοί,
αν και υποταγμένοι μετά την άφιξη των Αχαιών, αποτελούσαν την συντριπτική
πλειοψηφία του εντόπιου πληθυσμού και βυσσοδομούσαν εναντίον των τελευταίων,
εμφανώς συμμαχώντας με τους Τρωαδίτες και τους Λούκκα ομοεθνείς τους, και με
σκοπό την ανατροπή του αχαϊκού/μυκηναϊκού ζυγού.
Στο τέλος,
μετά την μακραίωνη χιττιτο-αχαϊκή συμμαχία εις βάρος τους και κατόπιν της υποκινημένης
από τους Χιττίτες καταστροφής της Τροίας από τους Αχαιούς, οι Λούκα, οι
Πελασγοί και αρκετοί άλλοι σύμμαχοί τους επανεστάστησαν, έκαψαν τις μυκηναϊκές
ακροόλεις, επιτέθηκαν στην Χιττιτική Αυτοκρατορία, την κατέστρεψαν, επιτέθηκαν
στην Χαναάν, όπου επίσης προξένησαν καταστροφές, και στο τέλος συντρίφθηκαν από
τον Ραμσή Γ' της Αιγύπτου σε τρεις κατά ξηράν και θάλασσαν μάχες. Σχετικά:
https://www.academia.edu/26287366/Η_Ευρύτερη_Περιοχή_της_Ανατολικής_Μεσογείου_κατά_τον_13ο_και_τον_12ο_Αιώνα_και_οι_Λαοί_της_Θάλασσας_κείμενο_και_σημειώσεις_
και
https://www.academia.edu/26344357/Les_Peuples_de_la_Mer_et_la_Fin_du_Monde_Mycénien_Essai_de_Synthèse_Historique
Οι ('Ινδοευρωπαίοι') 'Νασιλί' Χιττίτες έφθασαν στην
Ανατολία πολύ μετά τους Ασσύριους.
Στην Ανατολία
επήλυδες είναι οι Νεσά/Νασιλί. Αυτή κατέλαβαν την χαττική πόλη Κανές
(Καισάρεια) και την μετονόμασαν στην γλώσσα τους Νεσά. Από την απόδοση του
χαττικού ονόματος της πόλης στην γλώσσα τους επονομάσθηκαν οι ίδιοι ως Νασιλί. Πρωτοφανές
φαινόμενο στην Ιστορία! Θα ήταν σαν να ονομάζονταν οι Οθωμανοί 'Ισταμπουλί'
μετά το 1453, δεδομένου ότι, όπως ξέρεις, η ονομασία ή ο όρος 'Ιστανμπούλ'
προϋπάρχει της οθωμανικής κατάκτησης της Κωνσταντινούπολης (1453).
Λίγο
αργότερα, οι Νασιλί (Χιττίτες) κατέλαβαν την χαττική πόλη Χαττούσας και την
μετέτρεψαν σε νέα πρωτεύουσά τους. Τους Νασιλί ονομάζουμε εμείς σήμερα Χιττίτες
σε αντιδιαστολή με τους πρότερους, αυτόχθονες Χάττι. Αλλά αυτή η διάκριση είναι
υπόθεση συμβατικής χιττιτολογικής, οριενταλιστικής, επιστημονικής ορολογίας. Οι
ίδιοι οι Νασιλί (΄Χιττίτες'), οι οποίοι εκυριάρχησαν επί των Χάττι, επεδίωξαν
να εκφράσουν την ανατολιακή δύναμη και ισχύ των Χάττι όσο καλλίτερα
μπορούσαν. Έγιναν οι ίδιοι
αυτοκρατορικώς και γεωστρατηγικώς 'Χάττι' στην θέση των Χάττι. Τα αιγυπτιακά
ιερογλυφικά κείμενα δεν 'βλέπουν' την διαφοροποίηση αυτή. Τους αποκαλούν
αμφότερους 'Χέτα'. Υπάρχει και ο αιγυπτιακός όρος 'Μεγάλο Χέτα' αλλά αυτό δεν
αποτελεί εθνική / φυλετική διάκριση. Απλά οι Αιγύπτιοι ονομάζουν έτσι την άνοδο
της χιττιτικής ισχύος και την μετατροπή του βασιλείου σε αυτοκρατορία.
Η Χιττιτική
Αυτοκρατορία είναι λοιπόν το επίτευγμα των Νασιλί, Ινδο-Ευρωπαίων, επήλυδων σε
αγαστή ενότητα με τους Χάττι και σε συμμαχία με τους Λουβίτες. Σημειωτέον ότι
με τον καιρό μειώνεται από πολλούς ειδικούς η ινδοευρωπαϊκή ταύτιση των
χιττιτικών, δηλαδή της γλώσσας των Νασιλί, των οποίων το αρχικό όνομα (πριν την
εκ μέρους τους κατάκτηση της Κανές/Νεσά/Καισάρειας) δεν έχει διασωθεί πουθενά!
Όπως η
Αίγυπτος ήταν πάντοτε δύο χώρες σε μία (Άνω και Κάτω Αίγυπτος), έτσι και η
Χιττιτική Αυτοκρατορία ήταν πάντοτε διαιρεμένη σε 'Άνω Χώρες' (από Εσκίσεχιρ
έως Σεβαστεία-Αμάσεια) και σε 'Κάτω Χώρες' (από Νέβσεχιρ μέχρι Ισπάρτα και
Αφυόν). Στην Αίγυπτο οι όροι σημαίνουν βορρά και νότο, αλλά στους Χιττίτες
υψόμετρο: άλλο να είσαι στα 900-1700 μ και άλλο να είσαι στα 800-1100 μ.
Οι Ασσύριοι στην Καππαδοκία από το 2ο μισό της 3ης
προχριστιανικής χιλιετίας
Υπήρχε
απίστευτη πολυγλωσσία στην Χιττιτική Αυτοκρατορία δεδομένου ότι Ασσύριοι
έμποροι είχαν εγκατασταθεί στο Κανές αιώνες πριν φτάσουν οι Χιττίτες (Νασιλί
Ινδο-ευρωπαίοι). Οι Αρχαίοι Ασσύριοι δεν κατέκτησαν την Καππαδοκία στρατιωτικά
αλλά εμπορικά: ίδρυσαν εμπορικές αποικίες, οι οποίες στα ασσυριακά ονομάζονταν
κάρουμ, και έτσι έδωσαν τρομερή ώθηση στο εμπόριο μεταξύ Ανατολίας,
Μεσοποταμίας, Χαναάν, Αιγύπτου, και μέχρι το ιρανικό οροπέδιο και το Δέλτα του
Ινδού. Σημειωτέον ότι οι Αρχαίοι Ασσύριοι (2100-1750 πτεμ/πριν την εποχή μας)
δεν ήταν οι ... γνωστοί ως ασυναγώνιστοι στρατοκράτες και μιλιταριστές των
χρόνων της Νέας Ασσυρίας (1365-609 πτεμ).
Τα ασσυριακά
κάρουμ στην Καππαδοκία εμφανίζονται ήδη από τα ακκαδικά χρόνια (25ο αιώνα πτεμ)
και συνεχίζονται μέχρι τον 18ο αιώνα, όταν αρχίζουν να καταφθάνουν τα πρώτα
κύματα χιττιτικών 'καθόδων' ή μεταναστεύσεων. Τις εμπορικές δραστηριότητες των
Ασσυρίων στην Καππαδοκία παρουσίασε για πρώτη φορά στην διεθνή κοινότητα ο
ασσυριολόγος καθηγητής μου στο Παρίσι Paul Garelli στις αρχές του 1960, δημοσιεύοντας τα πάμπολλα
εκεί ανασκαφέντα κείμενά τους που αποτελούν την πρώιμη πηγή Ιστορίας της
Ανατολίας (ήδη καλύπτοντας το δεύτερο μισό της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας). Ήταν
η διατριβή του επί υφηγεσία (thèse d'état). Σχετικά:
Αγοραπωλησίες πολυτίμων μετάλλων από Ασσύριους στην Καππδοκία στις αρχές της 2ης προχρειστιανικής χιλιετίας: ενεπίγραφες (σε σφηνοειδή ασσυριακά) πινακίδες ανασκαμμένες στο Κύλτεπε (Κανές), κοντά στην Καισάρεια της Καππαδοκίας
Πως λειτουργούσε το ασσυριακό εμπόριο της Καππαδοκίας
Η Κεντρική Ανατολία γύρω στο 2100 πτεμ
Paul
Garelli, Les assyriens en Cappadoce
https://www.worldcat.org/title/assyriens-en-cappadoce/oclc/410263085
C. Gardin
& Paul Garelli, Étude par ordinateurs des établissements assyriens en
Cappadoce
https://www.persee.fr/docAsPDF/ahess_0395-2649_1961_num_16_5_420758.pdf
Paul
Garelli, Marchands et tamkārū assyriens en cappadoce
https://www.jstor.org/stable/4200055
Επίσης:
Louis L.
Orlin, Assyrian Colonies in Cappadocia
https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/9783110816327/html
https://en.wikipedia.org/wiki/Karum_(trade_post)
Με άλλα
λόγια, ξέρουμε πολύ καλλίτερα την οικονομική ιστορία της Καππαδοκίας το 2000
πτεμ παρά της Αθήνας ή της Σπάρτης 1500 χρόνια αργότερα.
Χιττιτολογία
Η
χιττιτολογία είναι μία αρκετά δύσκολη επιστήμη. Είναι αδύνατο να μάθεις μόνον
χιττιτικά ιερογλυφικά (υπάρχουν και χάττι ιερογλυφικά και λουβιτικά
ιεοργλυφικά), αν θέλεις να ειδικευθείς σε χιττιτική ιστορία. Θα μάθεις και
χιττιτικά σφηνοειδή (πιο πολλά μνημεία γραφής έχουν σωθεί σ’ αυτή την γραφή)
Και λουβιτικά σφηνοειδή, οπότε για να μάθεις σωστά, θα πρέπει να πρώτα να
αποκτήσεις τουλάχιστον βάσεις ασσυροβαβυλωνιακών και σουμεριακών.
Για όσους
μάλιστα θέλουν να ειδικευθούν σε νεο-χιττιτικά και την ύστερη φάση της
Χιττιτικής Ιστορίας (μετά την καταστροφή της Χαττούσας από τους Λαούς της
Θάλασσας γύρω στο 1214 και μέχρι την κατάκτηση των νεοχιττιτικών βασιλείων από
τους Ασσύριους αυτοκράτορες του 9ου και του 8ου προχριστιανικού αιώνα), τα
ασσυροβαβυλωνιακά είναι πολύ καλλίτερη ιστορική πηγή, δεδομένου ότι είναι
ασυγκρίτως πιο πολυάριθμα και πιο εκτενή από τις νεο-χιττιτικές ιερογλυφικές επιγραφές,
οι οποίες είναι κυρίως θρησκευτικού περιεχομένου. Σημειωτέον, δεν υπάρχουν
νεοχιττιτικά σφηνοειδή κείμενα.
Τα
αυτοκρατορικά χιττιτικά σφηνοειδή κείμενα είναι πολύ δύσκολα κατά την ανάγνωσή
τους, επειδή οι Ινδο-Ευρωπαίοι Χιττίτες (Νασιλί) χρησιμοποιούσαν
σουμερογράμματα στην γραφή τους, όταν πια οι Σουμέριοι δεν υπήρχαν καν (είχαν
αφομοιωθεί στους Ασσυροβαβυλώνιους), και επιπλέον ακκαδογράμματα. Αυτό είναι
δύσκολο να καταλάβει ο μη ειδικός. Είναι σαν να γράφεις εσύ ελληνικά και μέσα
στα ελληνικά αρκετές λέξεις να γράφεις στα αραβικά ή στα τουρκικά (αλλά
εννοείται να προφέρεις στα ελληνικά).
Η συνθήκη μεταξύ Χαττούσιλις ΙΙΙ και Ραμσή ΙΙ, η οποία συνήφθη στο Καντές της Συρίας το 1258, είναι η αρχαιότερη στον κόσμο. Φυσικά είναι γραμμένη σε σφηνοειδή ασσυροβαβυλωνιακά, την πρώτη διεθνή γλώσσα της Παγκόσμιας Ιστορίας, η οποία ήταν γνωστή στα ανάκτορα όλων των σημαντικών βασιλείων και αυτοκρατοριών δυτικά της Κίνας, πριν τα αραμαϊκά την αντικαταστήσουν, ως δεύτερη διεθνής γλώσσα της Παγκόσμιας Ιστορίας, ήδη στα αχαιμενιδικά χρόνια (539-330 πτεμ).
Οι Μεγάλες Δυνάμεις μετά την διάλυση του χουριτικού βασιλείου του Μιτάννι: Χιττίτες, Αίγυπτος, Ασσυρία, Βαβυλώνα και Ελάμ
Νεο-χιττιτικά βασίλεια του 10ου και 9ου προχριστιανικού αιώνα
Ο πολιτισμός
της Ανατολίας μετά τα μισά της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας υπήρξε ολότελα
ετερόφωτος, δηλαδή μεσοποταμιακός, όπως άλλωστε και η επιβολή των Αχαιών
(συγγενών των Χιττιτών) στα Νότια Βαλκάνια τα κατέστησε αυτόματα πολιτισμική
περιφέρεια της Ανατολίας. Αλλά σημειώνουμε επιδράσεις σε επίπεδο τέχνης και
θρησκείας πολλούς αιώνες μετά την αφομοίωση των Νεοχιττιτών στους Αραμαίους
μέσα στα πλαίσια της Ασσυριακής Αυτοκρατορίας. ¨
Παράδειγμα
1ο: τα αγάλματα λεόντων στο Ιεροθέσιο Κορυφής του Νέμρουτ Νταγ, το οποίο
ανήγειρε ο Αντίοχος Β' Κομμαγηνής (βασιλεία: 70-31 πτεμ) το 62 πτεμ, είναι
λαμπρά δείγματα χιττιτικής τέχνης. Βλέποντάς τα, δεν μπορείς να πιστέψεις ότι
χρονολογικά είσαι στον πρώτο προχριστιανικό αιώνα και όχι στο 1300 πτεμ.
Παράδειγμα 2ο:
η Θεογονία του Ησιόδου είναι μια απόδοση στα αρχαία αιολικά του χιττιτκού έπους
της κοσμογονίας Κουμαρμπί
Παράδειγμα
3ο: εσχατολογικές αποκαλυπτικές προσλήψεις των Χιττιτών προφητών και αρχιερέων,
όπως έχουν καταγραφεί στο έπος Ουλλικούμμι, έχουν απολύτως μεταφερθεί και
διασωθεί μέσα στην κατά τα λοιπά 'χριστιανική' Αποκάλυψη του Ιωάννη, όπως η
έννοια του 'εκ της θαλάσσης αναβαίνοντος θηρίου'.
Χουρρίτες: εντόπιο έθνος της ΝΑ Ανατολίας και της ΒΔ
Μεσοποταμίας
Εκτός από
τους προαναφερμένους αυτόχθονες της Ανατολίας, υπάρχουν και οι αυτόχθονες της
Μεσοποταμίας και Υπερτιγριανής: Χουρίτες (στις παρυφές της Ανατολίας και της
Μεσοποταμίας, εκτείνονταν από Αντίγιαμαν μέχρι ελ Χάσεκε στην Ανατολική Συρία),
Σουμέριοι (νότιο Ιράκ) και Ελαμίτες (ανατολικά του νότιου ρου του Τίγρη στο
σημερινό ΝΔ Ιράν).
Αυτοί όλοι
ούτε Σημίτες ήσαν, ούτε Ινδο-Ευρωπαίοι ήσαν, ούτε κάτι το κοινό είχαν μεταξύ
τους.
Σφηνοειδή
χουριτικά κείμενα σώζονται βασικά από την 2η προχριστιανική χιλιετία.
Ορισμένοι
θεωρούν τους Χουρίτες ως προγόνους των Ουραρτού (Αραράτ) αλλά αυτό δεν
τεκμηριώνεται εύκολα. Η μεγάλη ακμή της χιττιτικής αυτοκρατορίας οφείλεται
ουσιαστικά στην παρακμή του χουριτικού βασιλείου Μιτάννι, το οποίο είχε καλές
σχέσεις με την Αίγυπτο. Και οι Χουρίτες έγραφαν σε σφηνοειδή, επίσης χρησιμοποιώντας
σουμερογράμματα και ακκαδογράμματα. Ήταν σαφέστατα φορείς διάδοσης του
μεσοποταμιακού, σουμεριακού-ακκαδικού-ασσυροβαβυλωνιακού, πολιτισμού στην
Ανατολία.
Η Ασσυρία του Σαμσί Αντάντ Α’ (συγχρόνου του Χαμμουραπί της Βαβυλώνας) το 1720
Η άνοδος του χουριτικού βασιλείου του Μιτάννι (15ος αι.)
Όταν οι Χιττίτες και η Αίγυπτος είχαν εσωτερικά προβλήματα, οι Χουρίτες Μιτάννι δημιούργησαν ένα μεγάλο ανατολικό βασίλειο. Οι Μιτάννι είχαν μάλιστα ιδιαίτερα παρεισφρύσει στην Αίγυπτο, όπου με μεικτούς γάμους με τους διαδόχους του Τούθμωση Γ’ διέδωσαν τον ασσυροβαβυλωνιακό μονοθεϊσμό τον οποίο είχαν οι ίδιοι πρώτα εγκολπωθεί. Η παρουσία πολλών Μιτάννι πριγκηπισσών στις Θήβες της Αιγύπτου για ένα αιώνα είναι μία από τις λιγώτερο μελετημένες πτυχές της Αρχαίας Ιστορίας και της Ιστορίας Θρησκειών.
Αλληλογραφία (σε σφηνοειδή ασσυροβαβυλωνιακά) δύο ‘αδελφών’ βασιλέων: Τουσράτα των Μιτάννι και Αμενχοτέπ Γ’ της Αιγύπτου
Πριν από την
άφιξη (2750 πτεμ) των πρώτων Σημιτών, των
Ακκάδων (προγόνων των Ασσυροβαβυλωνίων), όλος ο κόσμος της Ανατολης
περιστρεφόταν ανάμεσα στην Σουμέρ (πολλές δημοκρατικές πόλεις-κράτη) και το Ελάμ (με πρωτεύουσα τα Σούσα). Οι
Ακκάδες-Ασσυροβαβυλώνιοι εκπολιτίσθηκαν από τους Σουμέριους απόλυτα, οπότε μπορούμε
να κάνουμε λόγο για γενικευμένο εκ-σουμερισμό των Σημιτών. Όλος ο πολιτισμός
της Μεσοποταμίας στήθηκε από τους Σουμέριους σε αντιπαράθεση με τους Ελαμίτες
οι οποίοι φαίνεται να είναι οι πρόγονοι των Δραβίδων, δηλαδή του μισού σχεδόν
πληθυσμού της Ινδίας (νότια του Ναρμαντά) που βεβαίως δεν είναι Ινδο-ευρωπαίοι.
Την
αντιπαράθεση Σουμέρ-Ελάμ συνέχισαν οι Ασσυροβαβυλώνιοι και όλος ο κόσμος μέχρι
σήμερα δεν αποτελεί παρά μία επανάληψη αυτής της σύγκρουσης. Οι ιδεογραμματικές
γραφές των Σουμερίων και των Ελαμιτών χρονολογούνται περίπου τρεις αιώνες πριν
την εμφάνιση των ιερογλυφικών στην Αίγυπτο, γύρω στο 3250 πτεμ.
Τα ξαναλέμε!
Σαμσαντίν
Εισαγωγικά:
Alvise
Matessi, The Making of Hittite Imperial Landscapes: Territoriality and Balance
of Power in South-Central Anatolia during the Late Bronze Age
https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/janeh-2017-0004/html
R.
Ghazaryan, The History of Several Eastern regions and Cities of the Hittite
State According to Hittite Sources
https://www.researchgate.net/publication/334194659_Ghazaryan_R_The_History_of_Several_Eastern_regions_and_Cities_of_the_Hittite_State_According_to_Hittite_Sources
John
Garstang & Oliver Robert Gurney, The Geography of the Hittite Empire
https://www.jstor.org/stable/10.18866/j.ctt1pc5h1d
https://en.wikipedia.org/wiki/Palaic_language
https://en.wikipedia.org/wiki/Hattic_language
https://en.wikipedia.org/wiki/Hattians
https://en.wikipedia.org/wiki/Hittite_language
https://en.wikipedia.org/wiki/Anatolian_languages#Luwic_branch
https://en.wikipedia.org/wiki/Hittites
https://en.wikipedia.org/wiki/Labarna_I
https://en.wikipedia.org/wiki/Mitanni
https://en.wikipedia.org/wiki/Assyria#Akkadian_Empire_and_Neo-Sumerian_Empires,_2334%E2%80%932050_BC
https://en.wikipedia.org/wiki/Mount_Nemrut
https://en.wikipedia.org/wiki/Antiochus_I_Theos_of_Commagene
Hans
Gustav Güterbock, The Hittite Version of the Hurrian Kumarbi Myths: Oriental
Forerunners of Hesiod
https://www.jstor.org/stable/500560
https://en.wikipedia.org/wiki/Kumarbi
No comments:
Post a Comment