Ιράν: η Χώρα που γέννησε Περισσότερες Θρησκείες από Οποιαδήποτε Άλλη, Πρώτη Χώρα που Θρησκείες της διαδόθηκαν από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ειρηνικό
https://greeksoftheorient.wordpress.com/2019/07/22/ιράν-η-χώρα-που-γέννησε-περισσότερες-θ/
==================
Οι Ρωμιοί της Ανατολής – Greeks of the Orient
Ρωμιοσύνη, Ρωμανία, Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Από παλαιότερες αναρτήσεις μου σχετικά με τον Μιθραϊσμό, τους Έλληνες Μιθραϊστές, και την διάδοση του Μιθραϊσμού σε Ελλάδα, Ρώμη κι Ευρώπη, και από πιο πρόσφατα κείμενά μου σχετικά με το σαφεβιδικό Ιράν, πολλοί φίλοι μου έστειλαν ερωτήσεις και γράμματα, επίμονα ρωτώντας με αν είναι ο ζωροαστρισμός η πραγματική ιρανική θρησκεία ή η θρησκεία των Περσών στα προϊσλαμικά χρόνια και πόσες τελικά θρησκείες συνυπήρχαν ιστορικά στο προϊσλαμικό Ιράν.
Έτσι, καταλαβαίνω ότι χρειάζεται μια σύντομη, εισαγωγική σημείωση που να αποσαφηνίζει μερικά πράγματα.
Πριν παρουσιάσω περιληπτικά ποιες θρησκείες γεννήθηκαν στο Ιράν και μέχρι που διαδόθηκαν, πρέπει επίσης να ξεκαθαρίσω κάτι το καθοριστικό που μπερδεύει πολλούς.
Ο Ρωμαίος αυτοκράτορας, ο οποίος ηττήθηκε κι αιχμαλωτίστηκε από τον Σασανίδη Σάχη Σαπούρ Α’ (240-270) στην μάχη της Έδεσσας της Οσροηνής στην βόρεια Μεσοποταμία (σήμερα Ούρφα της νοτιο-ανατολικής Τουρκίας) αναπαρίσταται γονατιστός ενώπιον του έφιππου Σαπούρ Α’ σε μνημειώδες ανάγλυφο του Ναξ-ε Ρουστάμ, παλαιάς αχαιμενιδικής νεκρόπολης.
Ιράν δεν σημαίνει Περσία, Περσία δεν σημαίνει Ιράν, και οι Πέρσες είναι μόνον κάποιοι από τους Ιρανούς.
Η παραπάνω σύντομη κι επιγραμματική πρόταση νομίζω ότι θέτει πολύ καθαρά πως έχουν τα πράγματα.
Οι Ιρανοί δεν είναι ένας λαός αλλά πολλοί. Από την ίδρυση της αχαιμενιδικής αυτοκρατορίας του Ιράν (550-330 π.Χ.) μέχρι σήμερα, ποτέ το Ιράν δεν ήταν ένα έθνος. Αντίθετα, είτε στα προϊσλαμικά είτε στα ισλαμικά χρόνια, το Ιράν ήταν πολλά έθνη που είχαν πολλές και διαφορετικές γλώσσες, θρησκείες και γραφές που τα ένωναν οι ίδιες αυτοκρατορικές, οικουμενιστικές αξίες.
Στην περίπτωση των προϊσλαμικών χρόνων, αυτές οι αξίες ήταν κατ’ ευθείαν μεσοποταμιακή επίδραση και κληροδότηση των αξιών του ασσυριακού σαργωνιδικού οικουμενισμού: χωρίς την Μεσοποταμία, περισσότερο την Ασσυρία και λιγώτερο την Βαβυλώνα, δεν θα είχε ποτέ υπάρξει ‘Ιράν’ ως ιστορικό πολιτισμικό φαινόμενο.
Με άλλα λόγια, στα προϊσλαμικά χρόνια, το Ιράν, οι Αραμαίοι, οι Αρμένιοι, οι Φοίνικες, οι Εβραίοι, όπως άλλωστε και οι Σελευκιδείς, αποτελούν μεσοποταμιακά πολιτισμικά παράγωγα.
Στην περίπτωση των ισλαμικών χρόνων, οι αυτοκρατορικές, οικουμενιστικές αξίες που κράτησαν τα ιρανικά κράτη ενωμένα μέχρι το τέλος της ιστορικής δυναστείας των Κατζάρ ήταν η αναπροσαρμογή των παλαιότερων προϊσλαμικών αξιών μέσα από ένα ισλαμικό φίλτρο. Αλλά σε όλες τις περιπτώσεις το Ιράν απετελείτο από πολλά έθνη.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι Αρχαίοι Έλληνες απεκάλεσαν τους Περσικούς Πολέμους ‘Μηδικά’. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι οι Μήδοι ήταν το πιο σημαντικό έθνος του Ιράν με το οποίο οι Ίωνες είχαν πρώτοι έλθει σε επαφή.
Αλλά στο αχαιμενιδικό Ιράν τα πολλά και διαφορετικά έθνη, μιλούσαν διαφορετικές γλώσσες, έγραφαν διαφορετικές γραφές, και πίστευαν σε διαφορετικές θρησκείες. Και με την επέκταση των Αχαιμενιδών (Χαχαμανεσιάν) σε Μεσοποταμία, Συρο-Παλαιστίνη, Ανατολία, Καύκασο, βόρεια παράλια του Ευξείνου Πόντου, Βαλκάνια, Αίγυπτο, Κους (: το αρχαίο Σουδάν), Ομάν, βόρεια Ινδία, και Κεντρική Ασία, νέα έθνη προστέθηκαν στην απέραντη αυτοκρατορία.
Υπήρχαν μια σχετική θρησκευτική ανεξιθρησκεία από την μια πλευρά (σε επίπεδο υπηκόων) και αυλική αυτοκρατορική θρησκεία από την άλλη πλευρά (δηλαδή αυτό που θα λέγαμε σήμερα ‘επίσημη θρησκεία’). Όμως και το αρχικό Ιράν (πριν την κατάκτηση της ναβονιδικής Βαβυλώνας το 529 π.Χ.) ήταν μια ‘συνομοσπονδία’ πολλών εθνών: Πέρσες, Μήδοι, Ατροπατηνοί (: Αζέροι), Χάλδοι (: Ουραρτού), Αρμένιοι, Πάρθες, και Τουρανοί (: τουρκόφωνα / Turkic φύλα).
Το σημερινό Ιράν και η επαρχία Φαρς που στα αρχαία ελληνικά ονομαζόταν Περσίς και στα νέα ελληνικά Περσία. Πέρσες ζούσαν μόνον στο Φαρς κατά την Αρχαιότητα. Στο υπόλοιπο Ιράν ζούσαν άλλοι ιρανικοί και τουρανικοί λαοί. Σήμερα Πέρσες ζουν στο Φαρς, το Εσφαχάν, στο Γιαζντ, στο Κερμάν, και στην Τεχεράνη αλλά σε όλες αυτές τις επαρχίες, όπως και στις υπολοιπες, ζουν και άλλα έθνη.
Το Ιράν επί Αχαιμενιδών. Περσία είναι η σατραπεία γύρω από την πρωτεύουσα Περσέπολη.
Το Ιράν επί Αρσακιδών. Τότε κέντρο βάρους του Ιράν ήταν Παρθία στα βορειοανατολικά κι όχι το Φαρς (Περσίς).
Ιράν είναι ο κεντρικός χώρος της αχαιμενιδικής αυτοκρατορίας: αντιστοιχεί γεωγραφικά στον χώρο των σημερινών κρατών Ιράν, Αζερμπαϊτζάν, Αφγανιστάν, Πακιστάν, Τουρκμενιστάν και Ουζμπεκιστάν.
Φαρς (: Περσία/Περσίς) είναι μια επαρχία του Ιράν που τοποθετείται στο σημερινό κεντρικό και νότιο Ιράν. Εκεί είχαν εγκατασταθεί ήδη από τα μισά του 9ου προχριστιανικού αιώνα οι Πέρσες τους οποίους πρώτα αναφέρουν τα Αυτοκρατορικά Ασσυριακά Χρονικά. Με άλλα λόγια, οι Πέρσες είναι ένα από τα έθνη του Ιράν και από αυτό κατάγονταν οι ευγενείς που έστησαν την Αχαιμενιδική Αυτοκρατορία. Γι’ αυτό και οι πρώτες μεγάλες αχαιμενιδικές πρωτεύουσες βρίσκονται εκεί: Πασαργάδες και Περσέπολη.
Απεικόνιση του Άχουρα Μαζντά στην Περσέπολη
Όψεις της Περσέπολης με σωζόμενα μνημεία και αναπαράσταση της αχαιμενιδικής πρωτεύουσας σε σχεδιάγραμμα
Τα αρχαία αχαιμενιδικά (Old Achaemenid) είναι η αρχαιότερη μορφή περσικών και, γραμμένα με συλλαβογραμματική σφηνοειδή γραφή (κάτω από απόλυτη ασσυροβαβυλωνιακή επίδραση), αποτελούσαν την επίσημη γλώσσα και γραφή της αυτοκρατορίας. Αλλά δεν ήταν η μόνη γλώσσα του Ιράν.
Στην τρίτη αχαιμενιδική πρωτεύουσα, τα Εκβάτανα (Χεγκμάτ-ανέ, σήμερα Χαμεντάν), μιλούσαν μηδικά, εφόσον ουσιαστικά η πόλη αυτή ήταν η παλιά μηδική πρωτεύουσα.
Δεν ήταν τα περσικά η επίσημη γλώσσα του Ιράν σε όλες τις εποχές. Μετά την μακεδονική κατάληψη και την σύσταση των κρατών των Επιγόνων, οι Πάρθες Αρσακίδες αποσχίσθηκαν γύρω στο 250 π.Χ. από την Συρία, όπως λεγόταν η Αυτοκρατορία των Σελευκιδών που είχαν πρωτεύουσα την Αντιόχεια.
Στο αρσακιδικό Ιράν, το επίκεντρο βρισκόταν στην Παρθία που περισσότερο αντιστοιχεί στο σημερινό Τουρκμενιστάν. Επίσημη γλώσσα ήταν τα παρθικά που γράφονταν με αραμαϊκό αλφάβητο και τα αρχαία αχαιμενιδικά (: περσικά) ξεχάστηκαν ως γραφή και δεν χρησιμοποιήθηκαν ξανά.
Αλλά η βασιλεία των Αρσακιδών (Ασκανιάν: 250 π.Χ. – 224 μ.Χ.) ονομαζόταν Ιράν και φυσικά, εκτός από τους Πάρθες, τους Πέρσες, τους Ατροπατηνούς (Αζέρους), και τους Σογδιανούς, πολλά άλλα έθνη συμπεριλαμβάνονταν στα σύνορά της, όπως βεβαίως και Έλληνες απόγονοι στρατιωτών του Μεγάλου Αλεξάνδρου στις πόλεις που εκείνος είχε ανεγείρει.
Με το παραπάνω συμπεραίνεται ότι η μακροβιώτερη προϊσλαμική δυναστεία του Ιράν δεν ήταν περσική και κατ’ εκείνα τα χρόνια τα περσικά δεν ήταν η επίσημη γλώσσα του Ιράν.
Με την άνοδο των Σασανιδών (Σασανιάν: 224 – 651), το Φαρς ξανα-έγινε το επίκεντρο της εξουσίας στο Ιράν και τα μέσα περσικά (γραμμένα και αυτά με βάση το αραμαϊκό αλφάβητο) έγιναν η επίσημη γλώσσα της αυτοκρατορίας. Αλλά, όπως και σε κάθε εποχή, ήταν μόνον μία από τις ιρανικές γλώσσες.
Σασανιδικό Ιράν και Ρωμανία – και οι επαρχίες της Ρωμανίας που κατέκτησε ο Χοσρόης Β’ κι επανέκτησε ο Ηράκλειος
Έτσι και σήμερα, τα φαρσί αποτελούν μόνον μία από τις γλώσσες που ομιλούνται στο Ιράν και, μέσα στα εθνικιστικά πλαίσια που επιβλήθηκαν από τα χρόνια της ανόδου στην εξουσία της ψευτο-βασιλικής δυναστείας Παχλεβί, έχουν τυραννικά επιβληθεί σε όλα τα άλλα έθνη του Ιράν που θέλουν να αποσχισθούν και να αυτονομηθούν: Αζέρους, Τουρκμένους, Γκοράνι, Λορί, Μπαχτιαρί, Αραμαίους, Μπαλούτς (: Βελούχους), κα.
Τα φαρσί γράφονται με αραβικό αλφάβητο (που κι αυτό προέκυψε από το αραμαϊκό αλφάβητο) συν έξι επιπλέον γράμματα που αντιστοιχούν σε φθόγγους που υπάρχουν στα φαρσί και όχι στα αραβικά.
Όψεις από τις Πασαργάδες, πρώτη αχαιμενιδική πρωτεύουσα
Οι Θρησκείες που γεννήθηκαν στο Ιράν
Όσοι αποκαλούν τον ‘ζωροαστρισμό’ ως την μόνη ή πραγματική, ιρανική ή περσική θρησκεία είναι είτε ολότελα άσχετοι κι αμόρφωτοι, είτε πράκτορες κάποιων μυστικών υπηρεσιών που προωθούν κάποια σχήματα οριενταλιστικών αποικιοκρατικών παραποιήσεων, αλλοιώσεων και παραχαράξεων της Ιστορίας του Ιράν.
Σχετικά με τον Ζαρντόστ (Ζωροάστρη) αγνοούμε σχεδόν τα πάντα. Δεν υπάρχουν σύγχρονα κείμενα της εποχής του και όσα του αποδίδονται έχουν καταγραφεί πολλούς αιώνες μετά τον θάνατό του. Ακόμη και η εποχή στην οποία έζησε αποτελεί θέμα πολλών συζητήσεων και περισσοτέρων διαφωνιών.
Ενδεικτικά μόνον σημειώνω το εξής: κανένα αρχαίο αχαιμενιδικό (Old Achaemenid) σφηνοειδές κείμενο δεν αναφέρεται στον Ζωροάστρη και τα κείμενα, τα οποία του αποδίδονται (Γκάθας και Γιάσνα) και των οποίων οι πρώτες καταγραφές χρονολογούνται πολύ μετά το τέλος της αχαιμενιδικής αυτοκρατορίας, δεν μνημονεύουν καθόλου τους Αχαιμενιδείς, υποτιθέμενους πρώτους και βασικούς υπερασπιστές της ζωροαστρικής ορθοδοξίας. Τι σημαίνουν αυτά;
Αυτά σημαίνουν ότι σχεδόν όλα όσα μπορεί κανείς σήμερα να διαβάσει για το θέμα είναι σύγχρονες επιστημονικές ανακατασκευές (reconstructions) και συνεπώς ως επί το πλείστον εκφράζουν οριενταλιστικά, αποικιοκρατικά, ιμπεριαλιστικά και ρατσιστικά συμφέροντα επιστημόνων που δεν αναζητούν την ιστορική αλήθεια αλλά επιδιώκουν να παρουσιάσουν ανασυνθέσεις που μόνον δικαιώνουν τις προϊδεασμένες απόψεις τους και τις ιδεολογικές διαστροφές τους.
Παραθέτω στην συνέχεια πολλούς συνδέσμους, βασικά στην wikipedia, για να κάνετε την δική σας έρευνα, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι εννοώ ότι πρέπει να συμφωνήσετε με το περιεχόμενο ή να το δεχθείτε ως ιστορικώς σωστό.
Όμως υπάρχει μια απόλυτη πραγματικότητα: όποτε και αν έζησε, όποια και αν ήταν η καταγωγή του (Πέρσης, Αζέρος, Ιρανός, Τουρανός, κοκ), ο Ζαρατούστρα, όπως πιθανολογείται ότι ονομαζόταν στην εποχή του, ήλθε σε τρομερή σύγκρουση με το πολυθεϊστικό, ειδωλολατρικό σύνολο δοξασιών και λατρειών των συγχρόνων του Ιρανών. Αυτό, αυτόματα, τον τοποθετεί – για να προχωήσω ανάστροφα στην Ιστορία – σε μια θέση αντίστοιχη με εκείνη
α) του Μωάμεθ ανάμεσα στους Άραβες του 7ου χριστιανικού αιώνα,
β) του Ιησού ανάμεσα στους Ιουδαίους των ρωμαϊκών χρόνων,
γ) του Βούδα στην βόρεια Ινδία του 6ου προχριστιανικού αιώνα,
δ) του Μωϋσή ανάμεσα σε Αιγύπτιους κι Εβραιους των χρόνων του Ραμσή Β’,
ε) του Αβραάμ, ενός Βαβυλώνιου κατοίκου της Νότιας Μεσοποταμίας (Ουρ) του τέλους της 3ης προχριστιανικής χιλιετίας, ή
στ) του Ουτ Ναπιστίμ, ενός Ασσυροβαβυλώνιου του τέλους της προκατακλυσμιαίας εποχής, ο οποίος έμεινε γνωστός και σε μεταγενέστερες παραδόσεις ως Νώε για τους χριστιανούς ή Νουχ για τους μουσουλμάνους. Ο Ζωροάστρης συγκρούστηκε με τους Μάγους και κυνηγήθηκε από την θρησκευτική εξουσία των Ιρανών της εποχής του.
Έτσι λοιπόν ξεκινώ την απαρίθμηση των θρησκειών που γεννήθηκαν στο Ιράν και από εκεί διαδόθηκαν σε άλλες χώρες και λαούς.
Όψεις από τα Σούσα, αρχαία πρωτεύουσα του Ελάμ που κατέστρεψε το 640 π.Χ. ο Ασσύριος αυτοκράτορας Ασσουρμπανιπάλ και επανοικοδόμησαν οι Αχαιμενιδείς πάνω από 100 χρόνια αργότερα, κάνοντας την πόλη μία από τις πρωτεύουσές τους
1. Προ του Ζαρντόστ / Ζωροάστρη ιρανικές – τουρανικές θρησκείες
Ελάχιστα μπορούμε να ξέρουμε για το ιστορικό πλαίσιο των δοξασιών των Ιρανών και των Τουρανών που συμβίωναν μαζί στην Κεντρική Ασία πριν φθάσουν τα πρώτα φύλα από αυτούς δυτικά στο ιρανικό οροπέδιο όπου οι Ασσυροβαβύλωνιοι του 9ου προχριστιανικού αιώνα τους εντόπισαν για πρώτη φορά.
Το πιθανώτερο είναι ότι αυτή η θρησκεία (ή αυτές οι θρησκείες) ήταν έντονα πολυθεϊστικού κι ειδωλολατρικού χαρακτήρα και θύμιζαν σε ένα κάποιο βαθμό (ή σε εμβρυακή μορφή) τον μεταγενέστερο μιθραϊσμό της 1ης προχριστιανικής χιλιετίας. Οι ιερείς ονομάζονταν ήδη τότε ‘Μάγοι’ (μάγκα) κι η λέξη αυτή σήμαινε ότι ήταν εκείνοι που έδιναν τα (θεία) δώρα στους πιστούς.
https://en.wikipedia.org/wiki/Indo-Iranians#Religion
https://en.wikipedia.org/wiki/Ancient_Iranian_religion
Όψεις από τα Εκβάτανα, την αρχαία μηδική πρωτεύουσα που έγινε μία από τις πολλές αχαιμενιδικές πρωτεύουσες – Σχεδιάγραμμα με τα επτά τείχη των Εκβατάνων – Υπαίθρια επιγραφή του Γκαντζ-ε Ναμέ
2. Ζωροαστρισμός
Η πιθανώτερη εκδοχή είναι να έζησε ο Ζωροάστρης στα χρόνια της Σαργωνιδικής Αυτοκρατορίας της Ασσυρίας (722-609 π.Χ.) και να μυήθηκε στην Αυλή της Νινευή στον ασσυριακό μονοθεϊσμό, θεουργία, σοφία κι επιστήμη, τα οποία υστερογενώς να θέλησε να μεταλαμπαδεύσει ο ίδιος ανάμεσα στους Πέρσες και γενικώτερα όλους τους Ιρανούς.
Αυτό προξένησε τρομερούς τριγμούς και όντως η Ιστορία της Αχαιμενιδικής Αυτοκρατορίας του Ιράν είναι ένα βασικό μοτίβο συνεχώς επαναλαμβανόμενο: οι μονοθεϊστές Αχαιμενιδείς σάχηδες συνεχώς συγκρούονται με στρατηγούς και ευγενείς – όργανα των πολυθεϊστών Μάγων. Αλλά δεν έχουμε καμμιά αναφορά στον Ζωροάστρη, αν και τα σωζόμενα μνημεία και κείμενα σαφώς και τεκμηριώνουν μια θρησκεία βασικά μονοθεϊστική που εκφράζεται μέσα από όρους μεταγενέστερα απαντώμενους σε ιερά κείμενα του ζωροαστρισμού.
Δεν σώζεται όμως ούτε ένα ιερό ζωροαστρικό κείμενο σε αρχαία αχαιμενιδικά (Old Achaemenid) σφηνοειδή.
Τα αρχαιότερα σωζόμενα κείμενα του Ζωροαστρισμού χρονολογούνται στον 9ο / 10ο χριστιανικό αιώνα, δηλαδή 2-3 αιώνες μετά την διάδοση του Ισλάμ στο Ιράν!
Με βάση αυτά τα κείμενα, καλοπροαίρετοι ή μη επιστήμονες ανασυστήνουν τις πρότερες φάσεις μιας θρησκείας που σαφέστατα και είχε ιερά βιβλία κάποια από τα οποία αναφέρεται ότι είχε γράψει ο ίδιος ο Ζωροάστρης.
Η ίδια η γλώσσα της Αβέστα, του συνόλου των σωζομένων ζωροαστρικών κειμένων, είναι μια απόλυτη ανασύσταση γλωσσολόγων και θρησκειολόγων.
Είναι δηλαδή όροι που εντοπίζονται σε μέσα περσικά, σε παρθικά και άλλες γλώσσες και τους οποίους ειδικοί ιρανολόγοι απομονώνουν γιατί τους έχουν εντοπίσει σε πρότερες φάσεις περσικών σε μια λιγώτερο αλλοιωμένη (ή εντελώς αυθεντική) μορφή.
Στη συνέχεια, συγκεντρώνοντάς τους όλους μαζί, προσπαθούν να δουν με την βοήθεια γλωσσολόγων πως ακριβώς θα ήταν η αρχική γλώσσα στην οποία γράφηκε η Αβέστα. Αλλά δεν έχει σωθεί ούτε ένα κείμενο γραμμένο ολόκληρο σε ‘αβεστικά’. Είναι ολότελα μια ανασύσταση.
Ο Ζωροάστρης φέρεται ότι έγραψε τους Γκάθας, έμμετρους ύμνους που όλοι μαζί συνιστούν την Γιάσνα, το αρχαιότερο ‘ιερό βιβλίο’ των οπαδών του Ζωροαστρισμού.
Αλλά αυτά σώζονται σε εντελώς άλλη γλωσσική μορφή από εκείνη στην οποία αρχικά συντέθηκαν μιάμιση χιλιετία πριν από την αρχαιότερη σωζόμενη καταγραφή τους. Και πολλοί από τους βασικούς θρησκευτικούς όρους που εντοπίζονται σ’ αυτά έχουν σωθεί μεμονωμένα σε άλλη, πρότερη, μορφή σε κείμενα χρονολογούμενα σε πρότερες φάσεις περσικών.
Αλλά ούτε τον αυθεντικό ζωροαστρισμό μπορούμε πραγματικά να ανασυστήσουμε στις σωστές διαστάσεις της Κοσμογονίας, της Κοσμολογίας, της Ψυχικής Οντολογίας, της Θεουργίας και της Εσχατολογίας τις οποίες αναμφίβολα περιλάμβανε, ούτε και μπορούμε να αποκαλούμε ‘ζωροαστρισμό’ οποιαδήποτε άλλη ζωροαστρο-κεντρική ή ζωροαστρο-γενή ιρανική θρησκεία την οποία εντοπίζουμε σε εποχές μεταγενέστερες του τέλους των Αχαιμενιδών.
Με άλλα λόγια, αν αναχθούμε στον 9ο / 10ο χριστιανικό αιώνα, τότε που σώζονται τα αρχαιότερα τμήματα της Γιάσνα, όσοι τότε πίστευαν στο δόγμα του Ζωροάστρη και στον Άχουρα Μαζντά (τον Θεό του Ζωροαστρισμού) νόμιζαν ότι ήσαν ‘ζωροαστριστές’ αλλά κατ’ ουσίαν δεν ήσαν και η θρησκεία τους, με θρησκειολογικά κριτήρια, απείχε πάρα πολύ από τον ζωροαστρικό μονοθεϊσμό των αχαιμενιδικών χρόνων.
Το πραγματικό τέλος του Ζωροαστρισμού έρχεται ουσιαστικά με τον Μεγάλο Αλέξανδρο και τους Επιγόνους. Αυτό δεν οφείλεται σε τυχόν εχθρότητα των Αρχαίων Μακεδόνων και Ελλήνων προς το δόγμα αυτό (αντίθετα έχουμε ενδείξεις μεγάλης συμπάθειας προς αυτό ακόμη και στον Πλάτωνα) αλλά βασικά σε άγνοια που ο ίδιος ο Μακεδόνας βασιλιάς κι οι διάδοχοί του είχαν για τα θρησκευτικά πράγματα του αχαιμενιδικού Ιράν.
Καταλύοντας την δυναστεία εκείνη, ο Αλέξανδρος έδωσε αυτόματα ένα τέλος στην μόνη ουσιαστική δύναμη που στήριζε τον ζωροαστρικό μονοθεϊσμό απέναντι στην πολυθεϊστική ειδωλολατρία του Μιθραϊσμού των Μάγων.
https://en.wikipedia.org/wiki/Zoroastrianism
https://en.wikipedia.org/wiki/Zoroaster
https://en.wikipedia.org/wiki/Avesta
https://en.wikipedia.org/wiki/Yasna
https://en.wikipedia.org/wiki/Gathas
https://en.wikipedia.org/wiki/Vendidad
https://en.wikipedia.org/wiki/Visperad
https://en.wikipedia.org/wiki/Yasht
https://en.wikipedia.org/wiki/Saoshyant
https://en.wikipedia.org/wiki/Frashokereti
https://en.wikipedia.org/wiki/Avestan
Όψεις του Ταχτ-ε Σουλεϋμάν, διαχρονικής θρησκευτικής πρωτεύουσας του Ιράν που βρίσκεται στην Ατροπατηνή (: Αζερμπαϊτζάν), στο σημερινό βορειοδυτικό Ιράν. Γνωστή ως Αδάρ Γουσνάπ ή Παρά Ασπ στα αρχαία περσικά (Πράασπα σε αρχαία ελληνικά και λατινικά) και ευρισκόμενη σε υψόμετρο 3000 μ στα βόρεια άκρα της οροσειράς του Ζάγρου, η Ταχτ-ε Σουλεϋμάν ήταν ο τόπος όπου εφυλάσσετο το αρχικό χειρόγραφο της Αβέστα.
3. Ζενδισμός
Όταν οι Πάρθες Αρσακιδείς ανέτρεψαν την σελευκιδική εξουσία των Επιγόνων, αρχικά σε εκτάσεις του σημερινού βορειο-ανατολικού Ιράν, του Τουρκμενιστάν και του Ουζμπεκιστάν γύρω στο 250 π.Χ., η θρησκευτική κατάσταση στο Ιράν είχε ήδη ανατραπεί άρδην και ο Μιθραϊσμός (δείτε παρακάτω) είχε επικρατήσει κατά κράτος ανάμεσα σε όλα σχεδόν τα έθνη του Ιράν.
Οι Ασκανιάν (Αρσακιδείς) προσπάθησαν να βρεθούν κοντά στην αχαιμενιδική ζωροαστρική ορθοδοξία. Αλλά αυτό ήταν είτε επικίνδυνο (λόγω επικράτησης των Μιθραϊστών Μάγων) είτε αδύνατο επειδή οι Μάγοι περισσότερο παρά οι στρατιώτες του Μεγάλου Αλεξάνδρου και των Επιγόνων είχαν προσπαθήσει να καταστρέψουν τα ιερά κείμενα του Ζωροάστρη και του μονοθεϊστικού αχαιμενιδικού κλήρου.
Τα 80 χρόνια που χωρίζουν την πτώση των Αχαιμενιδών από την άνοδο των Αρσακιδών (330 – 250 π.Χ.) είναι ένα πολύ μεγάλο διάστημα ικανό για να αλλοιωθούν δοξασίες και να καταστραφούν τεκμηρια.
Όπως και αν έχει το πράγμα, στην θρησκεία των Αρσακιδών φαίνεται ότι μειώθηκαν οι κοσμογονικοί, κοσμολογικοί, εσχατολογικοί, και μεταφυσικοί όροι της ζωροαστρικής ορθοδοξίας κι επικράτησε μια προσπάθεια ηθικής τελειοποίησης των πιστών. Οι όροι του Ζενδισμού είναι οι ίδιοι με αυτούς του Ζωροαστρισμού αλλά ο χαρακτήρας της θρησκείας ήταν έντονα ηθικπύ χαρακτήρα και ηθικοπλαστικών στόχων. Πολύ περισσότερο από τους Αχαιμενιδείς, οι Αρσακιδείς αποτελούν την ιρανική δυναστεία με την μεγαλύτερη θρησκευτική ανοχή.
Όπως και ο Ζωροαστρισμός στα αχαιμενιδικά χρόνια, ο Ζενδισμός ήταν βασικά μια αυλική θρησκεία και μάλιστα φαίνεται να είχε λιγώτερο λαϊκό έρεισμα από όσο ο Ζωροαστρισμός επί Αχαιμενιδών. Αυτό δεν σημαίνει ότι έλειπαν οι θρησκευτικές εντάσεις, εφόσον αυτές οφείλονταν στην κατακλυσμική διάδοση του Μιθραϊσμού και τις απορρέουσες θρησκοληψίες και δεισιδαιμονίες που ο Ζωροάστρης είχε εξοβελίσει από τους Ιρανούς και οι Μιθραϊστές Μάγοι προσπαθούσαν να επαναφέρουν, βρίσκοντας σ’ αυτό την αντίσταση της ηθικιστικής αρσακιδικής αυλής.
Οι Πάρθες Αρσακιδείς είχαν ένα αξιόμαχο στρατό και μάλιστα συνέτριψαν τους Ρωμαίους στην Έδεσσα της Οσροηνής (Ούρφα) το 53 π.Χ., αλλά όσο περνούσαν τα χρόνια και ο Μιθραϊσμός διεδίδετο από την Μεσοποταμία και τον Καύκασο, στον Πόντο, την Συρία, την Ανατολία και την Ελλάδα, οι Μάγοι ολοένα και λιγώτερο νοιάζονταν για το Ιράν, εφόσον ο Μίθρας ήταν ένα όχημα για την παγκόσμια κυριαρχία των ηλιοκεντριστών.
Στην Κομμαγηνή και στον Πόντο ήδη τον 1ο προχριστιανικό αιώνα επικρατούσαν δυναστείες των οποίων η επίσημη θρησκεία ήταν ο Μιθραϊσμός. Τον 1ο χριστιανικό αιώνα το γεγονός παρατηρήθηκε και στην Αρμενία και μάλιστα ο Τιγράνης ΣΤ’ ταξίδεψε στην Ρώμη για στεφθεί από τον Νέρωνα και να τον μυήσει στα μιθραϊκά μυστήρια. Πόσο μπορούσε να ενδιαφέρει τους Μάγους το ζενδικό Ιράν των Αρσακιδών;
Έτσι λοιπόν στα τέλη του 1 ου χριστιανικού αιώνα, ο Κινέζος στρατηγός Μπαν Τσάο (Ban Chao / 班超) έφθασε στις επελάσεις του τόσο δυτικά όσο τα ανατολικά παράλια της Κασπίας και, λιγώτερο από δυο δεκαετίες αργότερα (το 115-117), ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Τραϊανός έφθασε στις εκστρατείες του τόσο ανατολικά όσο ο μυχός του Περσικού Κόλπου στη Νότια Μεσοποταμία και τα δυτικά παράλια της Κασπίας.
Το Ιράν είχε εγκαταλειφθεί στην τύχη του από τους Μάγους που πλέον πόνταραν στην παγκόσμια επιβολή του Μιθραϊσμού μέσω της Ρώμης. Η πτώση των Αρσακιδών ήταν θέμα χρόνου και μαζί τους σβύστηκε ο Ζενδισμός, καθώς οι Σασανιδείς (224-651) έφεραν μαζί τους μια εντελώς άλλη ερμηνεία του ζωροαστρικού φαινομένου.
Οι αχαιμενιδικές επιγραφές του Μπεχιστούν / Μπισοτούν (αρχαία ελληνικά: Βαγίστανον Όρος – περίπου 70 χμ δυτικά από τα Εκβάτανα) σε αρχαία περσικά, βαβυλωνιακά και ελαμικά συνέβαλαν καθοριστικά στην αποκρυπτογράφηση των ασσυροβαβυλωνιακών και των ελαμικών.
4. Μιθραϊσμός
Με βαθειές ρίζες στην Κεντρική Ασία της 2ης προχριστιανικής χιλιετίας, ο Μίθρας διαδόθηκε πρώιμα στην Μέση Ανατολή, ανάμεσα στους Χουρρίτες. Αργότερα, ο Μίθρας (Μιτρά και Μεχρ) έφθασε στο ιρανικό οροπέδιο με κάποια από τα ιρανικά φύλα και στην Ινδία με τα ινδοευρωπαϊκά φύλα που έφθασαν εκεί αργότερα.
Η διάδοση της πολυθεϊστικής ειδωλολατρίας του Μιθραϊσμού στον Καύκασο, την Μεσοποταμία, την Συρο-Παλαιστίνη, την Ανατολία, την Ελλάδα, την Ρώμη και όλη την Ευρώπη από την Ρωσσία μέχρι την Βρεταννία και την Ιβηρική χερσόνησο είναι από τα μείζονα γεγονότα της Παγκόσμιας Ιστορίας, δεδομένου ότι η θέση του στην Κεντρική Ασία δεν κλονίστηκε παρά μόνον με την άφιξη του Ισλάμ, ενώ στην Ινδία λατρεύεται μέχρι σήμερα.
Ωστόσο υπάρχουν πολλές φάσεις του Μιθραϊσμού, μιας θρησκείας που συστάθηκε ως πλήρες θρησκευτικό σύνολο μόνον μετά την αχαιμενιδική κατάκτηση της ναβονιδικής Βαβυλώνας. Τότε, η συνεργασία των Μιθραϊστών Μάγων με τους Βαβυλώνιους πολυθεϊστές ιερείς του Μαρντούκ, του Σαμάς και της Ιστάρ συνέβαλε στο να μυθολογηθεί εκτενώς ο Μίθρας – επαρκώς πριν διαδοθεί / κηρυχθεί στα δυτικώτερα.
Με τον Μιθραϊσμό, το Ιράν έβαλε αμετάκλητα τη δική του θρησκευτική σφραγίδα στον Ρωμαϊκό Χριστιανισμό εφόσον οι ομοιότητες των δύο επισήμων θρησκειών της Ρώμης παρουσιάζουν ένα μακροσκελέστατο κατάλογο ομοιοτήτων.
https://en.wikipedia.org/wiki/Mithra
https://en.wikipedia.org/wiki/Mithraism
Όψεις του ιρανικού Παραδείσου (: αυτοκρατορικού κήπου) του Ταγ-ε Μποστάν (κοντά στο Κερμανσάχ, σχεδόν 200 χμ δυτικά από τα Εκβάτανα) των σασανιδικών χρόνων με αναπαράσταση του Μίθρα σε ανάγλυφο στο οποίο ο ακτινοβολών ηλιοκεντρικός θεός δίνει τα εχέγγυα της εξουσίας στον σάχη Αρντασίρ Β’.
5. Βουδισμός
Η θρησκεία που διώχθηκε στην Ινδία γνώρισε μια πρώιμη διάδοση, μάλλον σωτήρια για την επιβίωσή της, στις ανατολικές σατραπείες των Αχαιμενιδών. Από κει αργότερα ο βουδισμός διαδόθηκε στην Κεντρική Ασία, το Ανατολικό Τουρκεστάν, και την Κίνα. Το Ιράν είναι κλειδί για την διάδοση του Βουδισμού από την Ινδία, πάνω στους εμπορικούς δρόμους του Μεταξιού και μέσω της Κεντρικής Ασίας, στην Κίνα.
Όπως εξυπονοείται, δεν διαδόθηκε ο βουδισμός από την Ινδία απ’ ευθείας στην Κίνα. Αυτό σημαίνει ότι η Ιστορία της Κίνας εξαρτάται απόλυτα από την Κεντρική Ασία, το Ιράν και την Ινδία και ότι η Κίνα αποτελεί ενιαίο, αδιαχώριστο τμήμα της Ευρασιατικής Ιστορίας. Χωρίς την Κεντρική Ασία, το Ιράν και την Ινδία, δεν θα υπήρχε Κίνα ως πολιτισμικό φαινόμενο έτσι όπως υπήρξε τα τελευταία 2500 χρόνια.
Αλλά υπήρχαν πάντοτε μέχρι τα πρώιμα ισλαμικά χρόνια Βουδιστές Ιρανοί και μάλιστα στα σασανιδικά χρόνια είχε ο βουδισμός αναγνωριστεί ως ξεχωριστή θρησκεία στο Ιράν, υπό την προστασία των Σάχηδων.
Σασανιδικό ανάκτορο της Κτησιφώνας (Τεσιφούν) με αψίδα από την αίθουσα του θρόνου (Τακ-ι Κασρά) στο Μανταΐν του κεντρικού Ιράκ
6. Μαζδεϊσμός
Έτσι αποκαλείται η επίσημη εκδοχή του Ζωροαστρισμού όπως διακηρύχθηκε από τον κορυφαίο μονοθεϊστή θεολόγο και μύστη Καρτίρ και επιβλήθηκε στα χρόνια των Σασανιδών απ’ άκρου εις άκρον του Ιράν. Οι Σασανιδείς ήταν η λιγώτερο ανεκτική προϊσλαμική ιρανική δυναστεία.
Οι μεταφυσικοί όροι του αχαιμενιδικού Ζωροαστρισμού που είχε προσλάβει ηθική-θεολογική χροιά στα αρσακιδικά χρόνια μετατράπηκαν σε έντονα επική ηρωολατρεία μιας οικουμενιστικής Αυλής που χώριζε τον κόσμο σε δύο τμήματα: ό,τι εδιοικείτο από το Καλό (: Ιράν) και ό,τι εκυβερνάτο από το Κακό (: Ανιράν, δηλαδή το Μη Ιράν).
Οι Μαζδεϊστές Σασανιδείς σάχηδες πείσμονα διεκδίκησαν την κυριαρχία στην Κεντρική Ασία, την βόρεια Ινδία και δυτικά μέχρι την Αίγυπτο και την Ανατολία. Αλλά στα χρόνια τους ο Άχουρα Μαζντά του Ζωροάστρη γίνεται ένας εθνικός θεός ηρωϊκά μαχομένων στρατών κι απίστευτα μεγαλαυχών σάχηδων. Οι Μεγάλες Ψυχικές Ιδέες του Ζωροαστρισμού (χρησιμοποιώ την λέξη ‘ιδέα’ με την πλατωνική σημασία της δηλαδή νοητή ως αυτόνομη οντότητα) που είχαν γίνει οι ηθικές αξίες του Ζενδισμού προσωποποιήθηκαν μέσα στα πλαίσια του Μαζδεϊσμού κι έγιναν Ήρωες προϊστορικών χρόνων.
Όλο το αυτοκρατορικό θεωρητικό πλαίσιο του σασανιδικού Μαζδεϊσμού διασώθηκε μέσα στο εθνικό ιρανικό έπος Σαχναμέ (: Βιβλίο των Βασιλέων), το οποίο συνέγραψε ο – ωστόσο μουσουλμάνος Ιρανός – Φερντοουσί κατά τον 10ο αιώνα, 350 χρονια μετά την διάδοση του Ισλάμ στο Ιράν. Αυτό το παγκοσμίως μοναδικό έπος, το οποίο συνθέτει μια μυθικά περιγραφόμενη Ιστορία που συμπεριλαμβάνει τους προϊσλαμικούς σάχηδες, τον Μεγαλέξανδρο και τον προφήτη Μωάμεθ του Ισλάμ, είναι μια αναπαραγωγή και εν μέρει αναπροσαρμογή του σασανιδικού Μαζδεϊσμού πάνω από τρεις αιώνες μετά την ισλαμική κατάληψη του Ιράν.
Αλλά είναι ταυτόχρονα και μια ασύλληπτη αναπροσαρμογή της ισλαμικής θρησκείας: κανένας μουσουλμάνος, ακόμη και Ιρανός μουσουλμάνος, δεν θα δεχόταν στα χρόνια των πρώιμων ισλαμικών κατακτήσεων (635-650), στην ακμή των Ομεϋαδών της Δαμασκού (γύρω στο 700) ή στο απόγειο των Αβασιδών της Βαγδάτης (800-850) ότι Δαρείος, Αλέξανδρος και Χοσρόης θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως πιστοί εν Αλλάχ αυτοκράτορες ή ότι Κεϋκομπάντ, Κεϋκαούς, Κεϋχοσρόης, Αφρασιάμπ και Ρουστάμ θα μπορούσαν να θεωρηθούν ισλαμικώς ευλογημένοι μυθικοί ηγεμόνες υπερβατικής, ψυχικής παντοδυναμίας.
Για να κάνω ένα παραλληλισμό κατανοητό σε νεοελληνικό κοινό, ο Φερντοουσί τον 10ο αιώνα, γράφοντας το Σαχναμέ και διασώζοντας τον σασανιδικό Μαζδεϊσμό μέσα στο Ισλάμ των συγχρόνων του Ιρανών, έκανε ό,τι θα είχε κάνει ένας Ρωμιός επικός ποιητής των χρόνων του Ιουστινιανού ή του Ηράκλειου (300 χρόνια μετά την επιβολή του ρωμαϊκού χριστιανισμού ανάμεσα στους Έλληνες), αν θα είχε συγγράψει ένα έπος μέσα στο οποίο να εμφανίζει τον Δευκαλίωνα, τον Μενέλαο, τον Μεγάλο Αλέξανδρο, τον Πτολεμαίο Β’, το Αντίοχο Δ’ Επιφανή, τον Καίσαρα και τον Οκταβιανό ως …. αγίους χριστιανούς αυτοκράτορες, τις αξίες και τις παραδόσεις των Δαναών ως χριστιανικά ευλογημένες, την Ιστορία των Αρχαίων Ελλήνων ως από την μοίρα της προορισμένη να εκφράσει και να οδηγήσει (μέσα από τις ιστορικές εξελίξεις) στον Ιησού, και Εκείνον να καταξιώνει και να καθαγιάζει όλο εκείνο το παρελθόν!
Το παραπάνω δείχνει πόσο ασύλληπτα και παγκοσμίως μοναδικά είναι το θεωρητικό υπόβαθρο, η μεταφυσική – λογοτεχνική επινόηση του Φερντοουσί, η εκ μέρους του μυθική – επική σύλληψη της Παγκόσμιας Ιστορίας ως συνισταμένης του Ιράν, και η αφομοιωτική δύναμη μιας σύνθεσης η οποία συγχώνευσε την προϊσλαμική ιρανική ιστορία, τον σασανιδικό Μαζδεϊσμό, και την ισλαμική θρησκεία.
Ούτε σε ένα από όλα τα μεγάλα έθνη που άλλαξαν θρησκεία, για να δεχθούν είτε την Χριστιανωσύνη, είτε το Ισλάμ, είτε την Χριστιανωσύνη και το Ισλάμ (Αραμαίοι, Αιγύπτιοι, Κουσίτες του Σουδάν, Υεμενίτες, Αβησσυνοί, Έλληνες, Καρχηδόνιοι, Ρωμαίοι, Τουρανοί, Σογδιανοί, Ινδοί) δεν παρατηρούμε ένα αντίστοιχο φαινόμενο.
Αλλά για τα όσα αναφέρω εδώ, το καθοριστικό γεγονός παραμένει το εξής: περισσότερο από όλες τις σωζόμενες αυτοκρατορικές επιγραφές των σασανιδικών χρόνων, ο Φερντοουσί (κυρ. ‘Παραδεισένιος’ – είναι ένδειξη αμάθειας κι αμορφωσιάς η απόδοση του ονόματός του στα νεοελληνικά ως Φερντούσι ή Φιρδούσι) και το Σαχναμέ παραμένουν τα καλύτερα και πληρέστερα τεκμήρια, αν και μεταγενέστερα, του σασανιδικού Μαζδεϊσμού που έχουμε.
Ως γεγονός η σύνθεση αυτού ιρανοϊσλαμικού έπους είναι κάτι το αδιανόητο αλλά ταυτόχρονα πιστοποιεί ότι οι Σασανιδείς που τυφλά ακολούθησαν τον Καρτίρ στην ολική επαναφορά της ζωροαστρικής ορθοδοξίας ουσιαστικά πίστευαν κι επέβαλαν μια θρησκεία που μόνον σαν σκιά θύμιζε το κήρυγμα του Ζωροάστρη και την αχαιμενιδική πρακτική.
Ο καθαυτό Ζωροαστρισμός είχε πάψει να υπάρχει πολλούς αιώνες πριν την άνοδο του πρώτου Σασανίδη στον θρόνο και καμμιά νεκρανάσταση δεν μπορούσε να υπάρξει.
https://en.wikipedia.org/wiki/Ahura_Mazda
https://en.wikipedia.org/wiki/Kartir
https://en.wikipedia.org/wiki/Pahlavi_scripts#Zoroastrian_Middle_Persian
https://en.wikipedia.org/wiki/Kartir%27s_inscription_at_Naghsh-e_Rajab
https://en.wikipedia.org/wiki/Kar-Namag_i_Ardashir_i_Pabagan
https://en.wikipedia.org/wiki/Ferdowsi
https://en.wikipedia.org/wiki/Shahnameh
https://en.wikipedia.org/wiki/Pishdadian_dynasty
https://en.wikipedia.org/wiki/Kayanian_dynasty
Όψεις από το Ναξ-ε Ρουστάμ, την αχαιμενιδική νεκρόπολη, 7 χμ από την Περσέπολη, και τους σταυρόσχημους λαξευτούς τάφους
7. Μαζδακισμός
Αυτό είναι το φιλοσοφικό, θεολογικό και θρησκευτικό δόγμα του Μαζντάκ, ο οποίος αντιλήφθηκε ότι ο Μαζδεϊσμός δεν ήταν πλέον η επιθυμητή και διακηρυγμένη από τον Καρτίρ ολική επαναφορά στην ζωροαστρική ορθοδοξία αλλά είχε καταντήσει ένα δόγμα χρήσιμο για την διατήρηση των προνομίων των ευγενών, των ιερέων (μομπέδ) κι αρχιερέων (μομπεδάν μομπέδ) και των μεγάλων γαιοκτημόνων.
Στα μέσα-ύστερα σασανιδικά χρόνια, ο κορυφαίος μύστης, ιερέας, θεολόγος, προφήτης για τους πιστούς του, κι επίδοξος νομοθέτης και κοινωνικός αναμορφωτής Μαζντάκ αποτελούσε μια θανάσιμη απειλή για τον σάχη Καβάδη Α’ (499-496 και 498-531) και την ηγετική κάστα της χώρας, πολύ περισσότερο εφόσον επαγελλόταν γενική κοινοκτημοσύνη, ή για να το ορίσουμε πιο σωστά ακτημοσύνη.
Τον αντιμετώπισαν αμείλικτα και χειρότερα και από εξωτερικό εχθρό. Ο κατατρεγμός του και ο μαρτυρικός θάνατός του μνημονεύονταν επί μακρόν ακόμη και στα ισλαμικά χρόνια. Ο Μαζδακισμός επιβίωσε στα ισλαμικά χρόνια κι επηρέασε πολλά πρώιμα και μέσα ισλαμικά κοινωνικά, φιλοσοφικά και μυστικιστικά ρεύματα. Στοιχεία του διακρίνονται εντός κι εκτός του Ισλάμ μέχρι σήμερα.
Ουσιαστικά, ο Μαζντάκ ήταν η τελευταία ευκαιρία για τους Σασανιδείς για να βγουν από το αδιέξοδο στο οποίο τους είχε οδηγήσει η απολυταρχική στρατοκρατία τους και η αποθεωτική ηρωοποίηση της αυτοκρατορικής μεγαλαυχίας τους.
Όμως, η εξόντωση του Μαζντάκ οδήγησε το Ιράν να τροχιοδρομήσει στην φορά της ασυγκράτητης σύγκρουσης με την Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία: έπρεπε οι Σασανίδες να πολεμούν συνέχεια για να μπορούν να συντηρούν την ασφυκτική εσωτερική καταπίεση, τους διωγμούς των θρησκειών που εθεωρούνταν επικίνδυνες και αποσταθεροποιητικές, και την πάντοτε επισφαλή κυριαρχία της ηγετικής κάστας.
Αυτή η πρωτοφανής σύγκρουση προσέλαβε χαρακτήρα τρομερού αντιρωμαϊκού φανατισμού με συνεχείς αναφορές στην αιχμαλωσία του Ρωμαίου αυτοκράτορα Βαλεριανού το 260 μ.Χ. στην Έδεσσα της Οσροηνής, η οποία είχε μεγαλοπρεπώς αναπαρασταθεί στο Ναξ-ε Ρουστάμ, κοντά στην σασανιδική πρωτεύουσα Ιστάχρ.
Όμως μετά από ένα αιώνα η αλλοιώς αδικαιολόγητη σύγκρουση εξάντλησε και τις δύο αυτοκρατορίες, οδηγώντας σε τελική κατάρρευση το Ιράν.
https://en.wikipedia.org/wiki/Mazdak
https://en.wikipedia.org/wiki/Zaradust-e_Khuragen
Όψεις από την παλαιά Ουραρτού ακρόπολη κοντά στην λίμνη και πόλη Βαν της ανατολικής Τουρκίας.
Η παλαιά ουραρταϊκή πρωτεύουσα Τουρούσπα (ασσυριακά: Τούσπα, αρχαία ελληνικά: Θωσπίτις) έγινε μια σημαντική αχαιμενιδική πόλη και διασώζεται σφηνοειδής επιγραφή του Ξέρξη σε λαξευτό τάφο σε μια πλευρά του βράχου της ακρόπολης (υψόμετρο: 1700 μ)
8. Χαλδαϊσμός
Αν και προχωρώ ιστορικά στην παρουσίαση των θρησκειών που γεννήθηκαν στο Ιράν, δεν ανέφερα κάποιες άλλες θρησκείες που επίσης συντέθηκαν στην μεγάλη αυτή αυτοκρατορία πριν από τον μαζδακισμό και τον μαζδεϊσμό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι θέλησα να δώσω προτεραιότητα στις επίσημες κρατικές θρησκείες των Αχαιμενιδών (Ζωροαστρισμός), των Αρσακιδών (Ζενδισμός) και των Σασανιδών (Μαζδεϊσμός), στην επικρατέστερη σε λαϊκό επίπεδο θρησκεία (Μιθραϊσμός) και στην κρίσιμη απόπειρα επαναθεώρησης, διόρθωσης κι αναμόρφωσης του Μαζδεϊσμού που με κόστος τη ζωή του επιχείρησε ο Μαζντάκ.
Ο Χαλδαϊσμός είναι μια ιρανική θρησκεία που συντέθηκε από Ιρανούς που εγκαταστάθηκαν στην Κεντρική και Νότια Μεσοποταμία (: δηλαδή την Βαβυλώνα) ήδη κατά τα αχαιμενιδικά χρόνια. Φορείς του ήταν οι Ιρανοί ιερείς που μυήθηκαν στην βαβυλωνιακή θρησκεία, θεουργία, επιστήμες και σοφία και προσπάθησαν να διασώσουν την πανάρχαια, ήδη τότε τρισχιλιετή, μεσοποταμιακή κληρονομιά σε περσικά κι αραμαϊκά.
Κατά τα αχαιμενιδικά κι αρσακιδικά χρόνια στην Κεντρική και Νότια Μεσοποταμία συντελέσθηκαν ορισμένες καθοριστικές διαδικασίες. Ο τοπικός πληθυσμός απετελείτο από Βαβυλώνιους (που ήταν οι πραγματικοί ντόπιοι), Αραμαίους, λίγους Έλληνες και λίγους Πέρσες.
Αν και ο βαβυλωνιακός πολιτισμός και η βαβυλωνιακή θρησκεία είχαν διαδοθεί κι επικρατήσει στους μη ντόπιους, η μεγάλη αύξηση του αραμαϊκού πληθυσμού οδήγησε σε αφομοίωση των Βαβυλωνίων στους Αραμαίους. Το αραμαϊκό φύλο το οποίο είχε κατοικήσει εκεί ήδη από τα σαργωνιδικά χρόνια της Ασσυρίας (722-609 π.Χ.) ήταν οι Χαλδαίοι (ασσ. Καλντού). Από τις εκτεταμένες αραμαιοβαβυλωνιακές επιμειξίες και την επικράτηση των Χαλδαίων Αραμαίων ονομάσθηκε η Βαβυλώνα σε κείμενα άλλων λαών ‘Χαλδαία’.
Οπότε, όταν κάνουμε λόγο για Χαλδαίους στο δεύτερο μισό της πρώτης προχριστιανικής χιλιετίας και στο πρώτο μισό της πρώτης χριστιανικής χιλιετίας, αναφερόμαστε – όχι σε Βαβυλώνιους αλλά – σε ένα αραμαιοβαβυλωνιακό φυλετικό σύνολο του οποίου η ιερατική και μορφωτική εξουσία, αποδεχόμενη τυπικά την όποια επίσημη αυτοκρατορική ιρανική θρησκεία, συνέχιζε την βαβυλωνιακή πολιτισμική και θρησκευτική παράδοση. Χαλδαίοι απαντώνται και εκτός της καθαυτό Χαλδαίας που εκτεινόταν από το σημερινό κεντρικό Ιράκ μέχρι τα σημερινά Κουβέιτ, Εμιράτα και Ομάν: στην Συρία, την Παλαιστίνη, και την Αίγυπτο.
Ουσιαστικά, ο Χαλδαϊσμός είναι η ύστατη φάση της παλαιάς βαβυλωνιακής θρησκείας με χαρακτήρα έντονης ειδωλολατρίας, αστρολογίας, μαντικής (κάθε τύπου), δαιμονολογίας, και μαύρης μαγείας εν είδει θεουργίας και με την υποστήριξη της βαβυλωνιακής επιστημονικής κληρονομιάς (από μαθηματικά σε ιατρική κι από χημεία σε αστρονομία).
Συνεπώς, όλα τα ιρανικά πανεπιστήμια, μορφωτικά κι επιστημονικά κέντρα, όπως το περίφημο Τζοντ-ε Σαπούρ (κοντά στα Σούσα, σήμερα στο ΝΔ Ιράν) το οποίο συστάθηκε στα πρώιμα σασανιδικά χρόνια, λειτούργησαν υπό καθοριστική επίδραση των Χαλδαίων ιερέων – επιστημόνων – σοφών – μάγων. Καθώς οι ιρανικές επιστήμες μεταλαμπαδεύτηκαν αργότερα στον ισλαμικό κόσμο, καταλαβαίνουμε ότι ο βασικός κορμός και τα συστατικά στοιχεία των ισλαμικών επιστημών βρίσκονται όλα στον Χαλδαϊσμό της Ύστερης Αρχαιότητας.
Ο Χαλδαϊσμός επηρέασε ιδιαίτερα τον μεσογειακό κόσμο και τους Έλληνες φιλοσόφους της Ύστερης Αρχαιότητας. Αυτοί τους οποίους συμβατικά καλούμε Νεοπλατωνικούς και Νεοπυθαγόρειους φιλοσόφους, όπως ο Πορφύριος, ο Ιάμβλιχος, ο Πρόκλος ή ο Νουμήνιος της Απαμείας κι ο Νικόμαχος της Γέρασας, ήταν ουσιαστικά όλοι τους ελληνόγλωσσοι Χαλδαϊστές.
Το σύνολο των κειμένων που καλούνται Χαλδαϊκοί Χρησμοί τεκμηριώνουν την καταλυτική επίδραση των Χαλδαϊστών Αραμαίων και Βαβυλωνίων πάνω στον ελληνικό και στον ρωμαϊκό κόσμο στην περίοδο ανάμεσα στον 2ο και στο 6ο χριστιανικό αιώνα.
Για να προσποριστούν φήμη, οι Χαλδαϊστές απέδωσαν την αρχή της θρησκείας τους στον Ζωροάστρη και δημιούργησαν έτσι τρομερή σύγχυση ανάμεσα σε Έλληνες, Ρωμαίους και Χριστιανούς ιστορικούς, φιλοσόφους και θεολόγους.
Ο ίδιος ο μονοθεϊστής ιδρυτής της επίσημης αχαιμενιδικής θρησκείας έχουμε κάθε λόγο να πιστεύουμε ότι θα θεωρούσε τον Χαλδαϊσμό ως οικτρό βδέλυγμα.
Η μακρόχρονη επίδραση του Χαλδαϊσμού φτάνει μέχρι τα μέσα χρόνια της Ρωμανίας, καθώς ακόμη κι ο Μιχαήλ Ψελλός είχε δείξει θαυμασμό για την υπερβατική ισχύ των Χαλδαϊστών σε όλους τους τομείς της μαντικής, της αστρολογίας και της μαγείας.
https://en.wikipedia.org/wiki/Chaldean_Oracles
Ο Κααμπά-ε Ζαρντόστ (‘Κύβος’ ή Κααμπά του Ζωροάστρη) είναι ένα κυβικού σχήματος κτήριο των σασανιδικών χρόνων το οποίο ανεγέρθηκε στην αχαιμενιδική νεκρόπολη Ναξ-ε Ρουστάμ. Φέρει πολλές επιγραφές γραμμένες από τον Καρτίρ, τον αρχιερέα και μεγάλο θεωρητικό του μαζδεϊσμού.
No comments:
Post a Comment