Ιράν: η Χώρα που γέννησε τις Περισσότερες Θρησκείες, Πρώτη Χώρα που Θρησκείες της διαδόθηκαν από Ατλαντικό μέχρι Ειρηνικό – ΙΙ
https://greeksoftheorient.wordpress.com/2019/08/21/ιράν-η-χώρα-που-γέννησε-τις-περισσότερ/
=============
Οι Ρωμιοί της Ανατολής – Greeks of the Orient
Ρωμιοσύνη, Ρωμανία, Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Αφού σε παλιότερα κείμενά μου αναφέρθηκα στον Μιθραϊσμό, τους Έλληνες Μιθραϊστές, και την διάδοση του Μιθραϊσμού σε Ελλάδα, Ρώμη κι Ευρώπη, και σε πιο πρόσφατα κείμενά μου περιέγραψα όψεις του σαφεβιδικού Ιράν (1501-1736), πολλοί φίλοι μου έστειλαν ερωτήσεις και γράμματα, επίμονα ρωτώντας με, αν είναι ο ζωροαστρισμός η πραγματική ‘ιρανική’ θρησκεία ή η θρησκεία των ‘Περσών’ στα προϊσλαμικά χρόνια και πόσες τελικά θρησκείες συνυπήρχαν ιστορικά στο προϊσλαμικό Ιράν.
Έτσι, σε ένα κείμενο που ανάρτησα πριν από σχεδόν ένα μήνα αποσαφήνισα κάτι το καθοριστικό:
Ιράν δεν σημαίνει Περσία, Περσία δεν σημαίνει Ιράν, και οι Πέρσες είναι μόνον κάποιοι από τους Ιρανούς.
Στο ίδιο κείμενο παρουσίασα συνοπτικά ποιες θρησκείες γεννήθηκαν στο Ιράν, πως σχετίζονταν μεταξύ τους, και μέχρι που διαδόθηκαν. Πιο συγκεκριμένα αναφέρθηκα στις εξής θρησκείες που –όλες- εκπορεύθηκαν από τον ευρύτερο ιρανικό χώρο:
1. Προ του Ζαρντόστ / Ζωροάστρη ιρανικές – τουρανικές θρησκείες
2. Ζωροαστρισμός
3. Ζενδισμός
4. Μιθραϊσμός
5. Βουδισμός
6. Μαζδεϊσμός
7. Μαζδακισμός
8. Χαλδαϊσμός
Μπορεί να φαίνεται περίεργη η αναφορά στον Βουδισμό αλλά και Ιρανοί βουδιστές σημειώνονται στο Ιράν ήδη από τα αχαιμενιδικά χρόνια και – κυριώτερον – από το Ιράν και την Κεντρική Ασία (και όχι από την Ινδία) διαδόθηκε ο Βουδισμός στην Κίνα, την Μογγολία, και την Ανατολική Σιβηρία.
Όσοι διάβασαν το κείμενο εκείνο, κατανόησαν και ένα άλλο πολύ καθοριστικό σημείο για το οποίο ακούγονται σήμερα πολλά λάθη:
μετά το τέλος του αχαιμενιδικού Ιράν (550-330 π.Χ.) δεν υπάρχει πλέον ζωροαστρισμός,…
… μια θρησκεία που ειχε ήδη μέχρι τότε πολεμηθεί ιδιαίτερα από τους Μιθραϊστές Μάγους, όσο κι αν είχε τύχει της υποστήριξης ανεξαιρέτως όλων των Αχαιμενιδών σάχηδων.
Όσοι μετά το τέλος των Αχαιμενιδών ισχυρίζονται ότι ‘είναι οπαδοί του ζωροαστρισμού’ κι ότι ‘υπάρχει ζωροαστρισμός’ ψεύδονται και ουσιαστικά πιστεύουν άλλες θρησκείες (ή θρησκευτικά παράγωγες μορφές του ζωροαστρισμού) πολύ διαφορετικές από τον αρχικό, αρχετυπικό ζωροαστρισμό των χρόνων πριν από τον Μεγάλο Αλέξανδρο.
Κι επειδή και Έλληνες φιλόσοφοι της Ύστερης Αρχαιότητας αναφέρθηκαν στον Ζωροάστρη, εκείνοι τους οποίους αποκαλούσαν ‘ζωροαστριστές’ δεν ήταν όντως αυθεντικοί πιστοί του Ζωροάστρη και στο όνομά του αναφέονται ότι διέδιδαν άλλα δόγματα.
Με το κείμενο εκείνο δεν μπόρεσα να καλύψω το θέμα, διότι υπολείπονται ακόμη αρκετές θρησκείες οι οποίες γεννήθηκαν στο Ιράν και τις οποίες δεν ανέφερα. Οπότε, το παρόν κείμενο αποτελεί συνέχεια και ολοκλήρωση εκείνου, το οποίο μπορείτε να βρείτε εδώ:
Ιράν: η Χώρα που γέννησε Περισσότερες Θρησκείες από Οποιαδήποτε Άλλη, Πρώτη Χώρα που Θρησκείες της διαδόθηκαν από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ειρηνικό
https://greeksoftheorient.wordpress.com/2019/07/22/ιράν-η-χώρα-που-γέννησε-περισσότερες-θ/
(Και πλέον εδώ: https://profmegalommatistextsingreek.wordpress.com/2021/09/07/ιράν-η-χώρα-που-γέννησε-περισσότερες-θ/)
Επιπλέον θρησκείες που εκπορεύθηκαν από το Ιράν είναι: ο Ωστανισμός, η Χριστιανωσύνη (ως Νεστοριανισμός: ό,τι είναι η Ρώμη για τους Καθολικούς και η Κωνσταντινούπολη για τους Ορθοδόξους είναι η Κτησιφών για τους Νεστοριανούς επειδή εκεί βρισκόταν η έδρα της Μεγάλης Εκκλησίας της Ανατολής που είχε πιστούς σε όλη την Ασία), ο Μανιχεϊσμός, ο Γκαγιομαρδισμός, ο Ζερβανισμός και ο Παρσισμός.
Για λόγους συνέχειας θα παρουσιάσω αυτά τα θρησκευτικά συστήματα με αύξοντα αριθμό ο οποίος θα τα παρουσιάζει ως επόμενα των προαναφερθέντων.
9. Ωστανισμός
Υπάρχει αρκετή ασάφεια στις πηγές αναφορικά με τα πρόσωπα που σημειώνονται με αυτό το όνομα (Ωστάνης ή Οστάνης). Ωστόσο είναι πάντοτε πολύ σημαντικά, ψυχικώς πανίσχυρα και γνωστά για πρωτοφανείς θεουργικές ικανότητες. Πολλοί σύγχρονοι ερευνητές διερωτήθηκαν πόσοι Ωστάνες υπήρξαν.
Στα αρχαία αχαιμενιδικά περσικά, Χουστάνα (Huštāna) σημαίνει ‘άτομο με υψηλό βαθμό’. Είναι άδηλο αν υπήρξε κάποιος προφήτης αρχικά με αυτό το όνομα και στην συνέχεια οι μυημένοι μαθητές του έφεραν όλοι το όνομά του. Οι περιγραφές των ψυχικών και θεουργικών απασχολήσεών τους δείχνει ότι, αν και Ιρανοί, ούτε με τον ζωροαστρισμό σχετίζονταν ούτε και στις τάξεις των Μιθραϊστών Μάγων ανήκαν.
Σε διάφορες δημοσιεύσεις του, ο Έλληνας ιρανολόγος καθ. Μουχάμαντ Σαμσαντίν Μεγαλομμάτης έχει ορίσει τους Ωστάνες ως ιδιαίτερη τάξη (τάγμα) Μάγων με μία εντελώς μαυρομαγική τέχνη που περιλάμβανε αλχημεία, αστρολογία (ή μάλλον ένα νέο τύπο αστρολογίας), μαντική και άλλα είδη ψυχικών επιστημών και θεουργιών, τα οποία μάλιστα ο Πλίνιος περιγράφει ως τερατώδη και προπομπούς παράνοιας.
Τα παραπάνω δείχνουν ότι ο Ωστανισμός, ως αντίπαλος του Ζωροαστρισμού, ήταν το δόγμα ενός αποκρυφιστικού τάγματος που ελάχιστα κοινοποιούσε τα δόγματά του σε ευρύτερα στρώματα πληθυσμών. Όμως διέδιδε μαυρομαγικές πρακτικές που ολότελα αντιτίθεντο στα βασικά σημεία του κηρύγματος του Ζωροάστρη κι απαγορεύονταν στους πιστούς του.
Η διάδοση του Ωστανισμού ανάμεσα σε κάποιους από τους Αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους (Πυθαγόρας, Εμπεδοκλής, Δημόκριτος, Πλάτων) είναι δεδομένη, και ο Πλίνιος αναφέρει ότι αυτοί ταξίδευσαν για να σπουδάσουν κι επέστρεψαν για να διδάξουν την μαύρη τεχνική και την σχετική θεωρία. Γίνονται μάλιστα και αναφορές σε ένα Ωστανικό Ζωροάστρη (ψευτο-Ζωροάστρη), εφευρέτη όλων των μαγικών τεχνών, αλλά αυτός δεν έχει τίποτα το κοινό με τον θεμελιωτή του ζωροαστρισμού και συνεπώς τοποθετείται στους αντίποδές του.
Κατ’ αυτές τις παραδόσεις, ο πρώτος Ωστάνης έγραψε και συστηματοποίησε ό,τι ο ψευτο-Ζωροάστρης δίδαξε. Κατά τις παραδόσεις τους, ο θεός είναι ένας ιερακοκέφαλος όφις, αν και αυτό ως μυθολόγηση εμφανίζει στοιχεία συγκρητισμού με αρχαία αιγυπτιακά δόγματα, θεολογίες και μυστικισμούς, όντας συνεπώς μεταγενέστερη προσθήκη.
Η διάδοση του Ωστανισμού στην λεκάνη της Μεσογείου οφείλεται πιθανώτατα στους ‘Πέρσες εκ της επιγονής’, δηλαδή στους Ιρανούς που είχαν εγκατασταθεί στην Αίγυπτο κατά τα αχαιμενιδικά χρόνια και παρέμειναν εκεί αργότερα (στα πτολεμαϊκά και ρωμαϊκά χρόνια).
Στον Ωστανισμό οφείλονται πολλές από τις κοινές μαυρομαγικές πρακτικές που παρατηρούμε από την Δυτική Ευρώπη και την βορειοδυτική Αφρική μέχρι την Ινδία. Η ύπαρξη μυστικών ωστανικών πυρήνων σε όλη την τεράστια επικράτεια αυτή δικαιολογεί το γεγονός. Η απόδοση σ’ αυτούς κάθε μαυρομαγικής τέχνης συνεχίστηκε μέχρι τα χριστιανικά και τα ισλαμικά χρόνια.
Αυτό εξηγεί γιατί στην Χριστιανική Ρωμανία οι εκκλησιαστικές αρχές έβλεπαν τόσο αρνητικά τον ζωροαστρισμό: ταύτιζαν από άγνοια δυο ολότελα διαφορετικά συστήματα και μπέρδευαν τον Ζωροάστρη με τον ωστανικό αντίποδά του.
Προσθέτω ότι ο ωστανισμός διεθνοποιήθηκε νωρίς (στα αχαιμενιδικά χρόνια) και, όπως ήταν αντίθετος με τον ζωροαστρισμό, δεν είχε καμμιά σχέση με τα θρησκευτικά παράγωγά του, τον ζενδισμό, τον μαζδεϊσμό, και τον μαζδακισμό. Η αντιπαλότητα του ωστανισμού με τον χαλδαϊσμό φαίνεται έντονη σε δογματικό και σε τυπικό επίπεδο.
Τέλος, χωρίς να έχει εμφανή αντίθεση με τον μιθραϊσμό, ο ωστανισμός δεν ενδιαφέρθηκε ποτέ να γίνει μια θρησκεία ευρέων μαζών αλλά να επηρεάσει δοξασίες σε καθαρά λατρευτικό επίπεδο. Πολλοί Μιθραϊστές Μάγοι μπορεί να αναζητούσαν την βοήθεια των πανίσχυρων Ωστανών που φαίνεται ότι είχαν και το δικό τους σύστημα καμπαλιστικής πρακτικής και πλήθος από σχετικές ηχητικές/φωνητικές φόρμουλες.
http://www.iranicaonline.org/articles/ostanes
https://en.wikipedia.org/wiki/Ostanes
10. Χριστιανωσύνη – Νεστοριανισμός
Μπορεί να φαίνεται σε πολλούς παράδοξο να αποδίδεται στο Ιράν ένα τμήμα (μια Εκκλησία) της Χριστιανωσύνης αλλά αυτό είναι προϊόν άγνοιας. Οι περισσότεροι Χριστιανοί και γενικώτερα οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα έχουν ελάχιστη γνώση για τον Νεστοριανισμό, την διάδοσή του και την παρουσία του σε απέραντες περιοχές κυρίως της Ασίας.
Αρχικά, πρέπει να τονίσω ότι ο ιστορικός χώρος του Ιράν κατά τα προϊσλαμικά χρόνια, δηλαδή για σχεδόν 1200 χρόνια (550 π.Χ. – 642 μ.Χ.), περιλάμβανε και την Μεσοποταμία.
Μπορεί ο Ιησούς να έζησε στην Παλαιστίνη λίγες δεκαετίες πριν την ρωμαϊκή κατάκτηση των Ιεροσολύμων, αλλά τα κέντρα από τα οποία εκπορεύθηκε η Χριστιανωσύνη βρίσκονταν εκτός της Παλαιστίνης: Αντιόχεια, Έδεσσα της Οσροηνής, οι επτά Εκκλησίες της Μικράς Ασίας (που αναφέρει η Αποκάλυψη), Αλεξάνδρεια, Νίσιβις, Καισάρεια της Καππαδοκίας, Ρώμη, και αργότερα Κωνσταντινούπολη.
Το 410 συστάθηκε στην Κτησιφώνα (Κεντρική Μεσοποταμία) και το 424 κήρυξε την ανεξαρτησία της από τις Χριστιανικές Εκκλησίες, οι οποίες ευρίσκονταν εντός της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η (συριακή αραμαϊκή) Εκκλησία της Ανατολής.
Η Κτησιφώνα (σήμερα νοτίως της Βαγδάτης στο Ιράκ) ήταν η έδρα του Πατριάρχη της Εκκλησίας της Ανατολής ο οποίος συχνά ονομάστηκε και ονομάζεται ‘Καθολικός’ (εντελώς άσχετα με την Καθολική Εκκλησία που δεν υπήρχε ακόμη).
Ως προς το τυπικό, η Έντ-τα ντ-Μαντένχα (Εκκλησία της Ανατολής) ακολούθησε το συριακό (‘Syriac’ και όχι ‘Syrian’) τυπικό σε όλες τις λειτουργίες (δηλαδή τα συριακά αραμαϊκά) και ως προς την θεολογία αποδέχθηκε τον Νεστοριανισμό, αρνούμενη την απόφαση του Συμβουλίου της Εφέσου (431).
Η Εκκλησία χρησιμοποιεί την Πεσιτά, η οποία είναι μία από τις υπαρκτές σε συροαραμαϊκά Βίβλους. Από την Κτησιφώνα ο Καθολικός έλεγχε την διάδοση της Χριστιανωσύνης (: Νεστοριανισμού) σε όλη την Ασία, ακόμη και εκτός ιρανικής επικράτειας, στην Ινδία, στην Κεντρική Ασία, στην Κίνα, στην Μογγολία και στην Σιβηρία.
Η Εκκλησία της Ανατολής υπέστη και διωγμούς εντός της ιρανικής σασανιδικής επικράτειας, και μετά τις πρώιμες ισλαμικές κατακτήσεις εντός του ισλαμικού χαλιφάτου.
Και στα σασανιδικά και στα ισλαμικά χρόνια, οι εκτός του Ιράν ή εκτός του Ισλαμικού Χαλιφάτου πιστοί της Εκκλησίας της Ανατολής ήταν πολύ περισσότεροι εκείνων που ήταν συγκεντρωμένοι στο Ιράν ή στο Ισλαμικό Χαλιφάτο.
Επίσης, οι εκτός του Ιράν ή εκτός του Ισλαμικού Χαλιφάτου πιστοί της Εκκλησίας της Ανατολής ήσαν διασκορπισμένοι σε εκτάσεις πολύ μεγαλύτερες από τις εκτάσεις αυτών των κρατών. Το ιεραποστολικό έργο της Εκκλησίας της Ανατολής ουδέποτε προσέλαβε μια στρατιωτική, κατακτητική ή κρατική διάσταση επιβολής.
Ο Νεστοριανισμός διαδόθηκε πάνω στους Δρόμους του Μεταξιού ειρηνικά από Αραμαίους εμπόρους. Ουδέποτε η Εκκλησία της Ανατολής απετέλεσε την επίσημη κρατική θρησκεία μιας χώρας, αν και σε πολλά ασιατικά κράτη έγινε ευμενώς δεκτή και προστατεύθηκε.
Αναπαράσταση Νεστοριανών ιερέων που κραδαίνουν βάγια εις ανάμνησιν της Κυριακής των Βαΐων. Νεστοριανική εκκλησία στο Κότσο, Τουρφάν – Ανατολικό Τουρκεστάν (βορειοδυτική Κίνα) – 7ος-8ος αι.
Από το 500 μέχρι το 1400, η Εκκλησία της Ανατολής είχε πιστούς που ήταν διασκορπισμένοι σε εκτάσεις πολύ μεγαλύτερες από τις εκτάσεις όπου κατοικούσαν πιστοί όλων των ‘δυτικών’ Εκκλησιών (: Ιεροσολύμων, Αντιοχείας, Αλεξανδρείας, Ρώμης και Νέας Ρώμης-Κωνσταντινούπολης).
Και όπως οι θεολογικές Σχολές της Αντιόχειας και της Αλεξάνδρειας ή οι Καππαδόκες θεολόγοι Πατέρες της Εκκλησίας κήρυξαν την Χριστιανωσύνη από τις εκτάσεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, έτσι και η νεστοριανική χριστιανική θεολογία εκπορεύθηκε από το Ιράν και τα Ισλαμικά Χαλιφάτα.
http://www.iranicaonline.org/articles/christianity–i
http://www.iranicaonline.org/articles/christianity–ii
http://www.iranicaonline.org/articles/christianity–iii
http://www.iranicaonline.org/articles/christianity–iv
https://en.wikipedia.org/wiki/Church_of_the_East
https://en.wikipedia.org/wiki/Nestorianism
https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Patriarchs_of_the_Church_of_the_East
https://en.wikipedia.org/wiki/East_Syriac_Rite
https://en.wikipedia.org/wiki/Council_of_Ephesus
https://en.wikipedia.org/wiki/Peshitta
11. Μανιχεϊσμός
Ο ιδρυτής του Μανιχεϊσμού ήταν Πέρσης, Ιρανός – ο Μάνι (Μάνης, -εντος). Ως έντονα συγκρητικό θρησκευτικό σύστημα της Ύστερης Αρχαιότητας (κηρύχθηκε το 242 μ.Χ.), ο Μανιχεϊσμός μπορεί να θεωρηθεί ως Γνωστικισμός.
Αλλά ήταν ένα πολύ πιο σύνθετο σύστημα κοσμογονίας, κοσμολογίας, εσχατολογίας, θεουργίας και μοναχισμού που μπορούσε να συνεπάρει διαφορετικών πολιτισμικών και θρησκευτικών παραδόσεων οπαδούς με την απαράμιλλη σωτηριολογία του.
Υπήρχαν στον Μανιχεϊσμό πολλά μοναδικά σημεία: έχοντας αφομοιωτικά παρουσιάσει τους Ζωροάστρη, Βούδδα και Ιησού ως κορυφαίους Απεσταλμένους της Θρησκείας του Φωτός, το θρησκευτικό σύστημα του Μάνη μπορούσε να απευθυνθεί σε όλους τους λαούς από την βορειοδυτική Αφρική και την Ιβηρική μέχρι την Ινδία και την Κίνα.
Με άλλα λόγια ήταν μια θρησκεία που συντέθηκε για να είναι η πίστη της παγκόσμιας κοινότητας.
Ο Φωτεινός Ιησούς αποκαλύπτει στον Αδάμ και την Εύα την τραγική μοίρα και αποστολή τους. Σμικρογραφία μανιχεϊστικού χειρογράφου που ανασκάφηκε στον μανιχεϊστικό ναό του Κότσο στο Τουρφάν του Ανατολικού Τουρκεστάν (8ος-9ος αι.)
Ο Μανιχεϊσμός δεν είναι ένα δυϊστικό θεολογικό σύστημα, όπως πολλοί ερευνητές και ειδικοί λένε με ευκολία για να ξεμπερδεύουν και να παραπληροφορούν. Απλά η Κοσμογονία του εντάσσει τα προ της Δημιουργίας του Κόσμου στην αφήγησή του και η εσχατολογία επεκτείνεται και στα μετά το Τέλος του Κόσμου κατά την περιγραφή των σταδίων του Είναι και του Μη Είναι.
Ο Μάνης περιλαμβάνει αναφορές που δείχνουν ότι μέσω του Χαλδαϊσμού είχε αποκτήσει μια αρκετά καλή γνώση των αρχαίων ασσυροβαβυλωνιακών κοσμογονιών που είναι τα μόνα κείμενα στον κόσμο με τόσες αναφορές για το τι υπήρχε πριν την Δημιουργία.
Αναπαράσταση Μανιχαίων Εκλεκτών σε τοιχογραφία μανιχεϊστικού ναού από το Γκαοτσάν του Κότσο, Ανατολικό Τουρκεστάν (Κίνα). 10ος αι.
Το θρησκευτικό σύστημα του Μάνη είναι το μόνο το οποίο παρουσιάζει μία μέθοδο για την εξαφάνιση της Ανθρωπότητας. Αυτό δεν πρέπει να ξαφνιάζει κανένα. Όλες οι εσχατολογίες αναφέρονται στο ολοσχερές τέλος του υλικού σύμπαντος.
Αυτό σημαίνει και εξάλειψη της Ανθρωπότητας ως συνένωση των Δικαίων με το Θείο στο Ψυχικό Σύμπαν. Μόνο που καμμιά θρησκεία, καμμιά Αποκάλυψη, κανένα μεσσιανικό ή εσχατολογικό κείμενο δεν λέει πως θα γίνει αυτό.
Αντίθετα, ο Μάνης κηρύσσοντας την αγαμία των Εκλεκτών και την σταδιακή προσχώρηση όλων των ανθρώπων σε αυτούς, οδηγεί κάθε ανθρώπινη κοινωνία σε ένα ορατό τέλος.
Η εξόντωση του Κακού δεν είναι το αποτέλεσμα μιας κορυφαίας σύγκρουσης, αν και αρκετές συγκρούσεις προφητεύονται, αλλά η αποδέσμευση και των τελευταίων μορίων Φωτός από τον Κόσμο του Σκότους, ο οποίος έτσι θα περιέλθει σε απόλυτη αδράνεια.
Αναπαράσταση του Ουράνιου Κόσμου: ο Νέος Αιών και η Αποδέσμευση του Φωτός από το Σκότος. Κινεζικό μανιχεϊστικό χειρόγραφο της Δυναστείας Γιουάν
Από όλους τους ιδρυτές θρησκειών, ο Μάνης ήταν αναμφίβολα ο περισσότερο λόγιος. Ακόμη περισσότερο, συνέθεσε όλο το περίπλοκο σύστημά του σε πολύ νεαρή ηλικία – κάτι που κατά τις μανιχεϊστικές πηγές εξηγείται ως θεία φώτιση και ως απόδειξη της ταυτότητας του Μάνη ως του Παράκλητου, ο οποίος αναφέρεται στα Ευαγγέλια, και ως του τελευταίου προφήτου.
Οι μουσουλμάνοι, οι οποίοι ερμηνεύουν τη σημασία του αραβικού ονόματος Μουχάμαντ ως ‘Παράκλητος’ και πιστεύουν τον Μωάμεθ ως τον τελευταίο προφήτη, απλά μιμούνται τον Μανιχεϊσμό.
Ο ίδιος ο Μάνης απεκάλεσε εαυτόν ως ‘απόστολο του Ιησού Χριστού’.
Εδώ πρέπει να σημειώσω ότι υπάρχουν δύο τελείως διαφορετικά όντα ονομαζόμενα Ιησούς κατά το δόγμα του Μάνη και από αυτά το θείο ον είναι ο Φωτεινός Ιησούς.
Αυτού απόστολο θεωρούσε ο Μάνης τον εαυτό του.
Σμικρογραφία από μανιχεϊστικό χειρόγραφο του 10ου αι. που ανασκάφηκε στο Κότσο του Ανατολικού Τουρκεστάν
Θα ήταν πολύ περιληπτική αναφορά να αποκαλέσει κάποιον τον Μάνη μόνον ‘ιδρυτή θρησκείας’.
Ήταν ένας εξαιρετικός φιλόσοφος και θεολόγος, συγγραφέας και αρχιερέας, ιεροφάντης και θεουργός, κατηχητής και ιστορικός θρησκειών, πολυμαθέστατος επιστήμονας, πολύγλωσσος, γλωσσολόγος και γραμματικός, ο οποίος επίσης εισήγαγε και ένα νέο σύστημα γραφής το οποίο καλούμε μανιχεϊστικό.
Ο Μάνης ο ίδιος σε νεαρή ηλικία κυνηγήθηκε στο Ιράν, αναγκάστηκε να ταξιδεύσει σε μακρινές χώρες κι επιστρέφοντας το 242, σε ηλικία 26 ετών, κήρυξε την θρησκεία του στην ίδια την αυλή του Σασανίδη Σάχη Σαπούρ Α’ γράφοντας για την περίσταση το έργο Σαμπουχραγκάν (‘το βιβλίο του Σαπούρ’).
Αναπαράσταση του Βούδδα-Ιησού σε κινεζικό μανιχεϊστικό χειρόγραφο του 13ου αι.
Ακριβώς επειδή ο μανιχεϊσμός διαδόθηκε σε πολλές χώρες από πολύ νωρίς, ενόσω ακόμη ζούσε ο Μάνης (216-274), ιερά κείμενα του Μανιχεϊσμού σώζονται σε συριακά αραμαϊκά, μέσα περσικά, παρθικά, κοπτικά, αρχαία ελληνικά, σογδιανικά, και μανιχεϊστικά, ενώ υπάρχουν και μεταφράσεις σε κινεζικά, αρχαία τουρκικά (Turkic), λατινικά, αραβικά και άλλες γλώσσες. Ο ίδιος ο Μάνης έγραφε σε συριακά αραμαϊκά, μέσα περσικά, και μανιχεϊστικά.
Η διδασκαλία της Σωτηρίας από τον Μάνη αναπαρίσταται σε μεταξωτό ύφασμα από την Κίνα. 13ος αι.
Με βαθειές ρίζες στην Δυτική Ευρώπη (ο Ιερός Αυγουστίνος ήταν Μανιχαίος πριν γίνει Πατέρας της Χριστιανικής Εκκλησίας), στην Ορθόδοξη Ρωμανία (όπου τόσο μεταγενέστερα όσο ο Φώτιος τον 9ο αιώνα περιλαμβάνει στην ‘Βιβλιοθήκη’ του, την Μυριόβιβλο, λεπτομέρειες από τα κείμενα του Μανιχαίου Αγάπιου) και στην Ινδία, Κεντρική Ασία και Θιβέτ, ο Μανιχεϊσμός διατήρησε την δυναμική του στην Κίνα μέχρι και τα χρόνια της δυναστείας Μιν (Ming: 1368-1644), όταν και επισήμως απαγορεύθηκε.
Ο Μανιχεϊσμός κυνηγήθηκε χειρότερα και από τον Αρειανισμό στην Χριστιανική Ευρώπη και χειρότερα από οποιαδήποτε άλλη θρησκεία στο Ισλαμικό Χαλιφάτο.
Αλλά στην Κεντρική Ασία και στην Σιβηρία απέκτησε βαθύτατες ρίζες και μόνον μετά την διάδοση του Ισλάμ (13ος – 14ος αι) άρχισε να υποχωρεί.
Αμιτάμπχα: ο εκμανιχεϊσμένος Ουράνιος Βούδδας στο Δυτικό του Παράδεισο, περιτριγυρισμένος από Ινδούς, Θιβετιανούς και Τουρκόφωνους Κεντρασιάτες, περιβάλλεται από τα δύο μανιχεϊστικά σύμβολα: τον Σταυρό (κάτω δεξιά) και τον Ήλιο (κάτω αριστερά). Τοιχογραφία του Ναού του Αλτσί στο Λαντάχ του Δυτικού Θιβέτ. 11ος αι.
http://www.iranicaonline.org/articles/manicheism-1-general–survey
https://en.wikipedia.org/wiki/Elcesaites
https://en.wikipedia.org/wiki/Mani_(prophet)
https://en.wikipedia.org/wiki/Manichaeism
https://en.wikipedia.org/wiki/Manichaean_alphabet
http://www.iranicaonline.org/articles/manichean–script
https://en.wikipedia.org/wiki/Shabuhragan
12. Γκαγιομαρδισμός
Ο Γκαγιομάρτ ήταν κατά την Αβέστα ο πρώτος άνθρωπος. Γκάιο Μερετάν, όπως θα ήταν αρχική μορφή του ονόματος, σημαίνει ‘ζων θνητός’ σε αρχαία αχαιμενιδικά περσικά. Στα μέσα – ύστερα σασανιδικά χρόνια, όταν ο μαζδεϊσμός είχε εμφανώς αποτύχει να επαναφέρει την αρχική ζωροαστρική πίστη, ένα νέο θρησκευτικό σύστημα ανεφάνη στρεφόμενο περί τον Γκαγιομάρτ και την ανάθεση σ’ αυτόν από τον Άχουρα Μαζντά της αρχτυπικής θείας βασιλείας.
Ουσιαστικά, ο Γκαγιομαρδισμός ήταν μία ακόμη προσπάθεια επιστροφής στην αρχική ζωροαστρική ορθοδοξία και στην καθαρή μορφή εξουσίας του Κύρου Β’.
Ακριβώς γι’ αυτό, ο πρώτος άνθρωπος ηρωοποιήθηκε και έγινε νοητός και ως ο πρώτος βασιλεύς, παραλήπτης της υπερβατικής, ψυχικής παντοδυναμίας και θεουργίας που ο Άχουρα Μαζντά του εμπιστεύθηκε.
Τότε, ο Γκαγιομάρτ μυθολογήθηκε ως συνεχώς μαχόμενος κατά των δαιμόνων και του Σατανά (Αχριμάν), έτσι συμβολίζοντας την αυτοκρατορική εξουσία του Ιράν ως μία διαχρονική σύγκρουση με το Κακό, έως της τελικής εξάλειψής του.
Ο Γκαγιομάρτ (Κεϋουμάρς) συνεργάζεται με τους συμβούλους του για να προετοιμαστεί για τον αγώνα του ενάντια στα Ντεβς (: τα Κακά Πνεύματα)
Στον γκαγιομαρδισμό των σασανιδικών χρόνων οφείλουμε τις μεταγενέστερες αφηγήσεις ηρωϊκών ανδραγαθημάτων του Γκαγιομάρτ σε κείμενα του παρσισμού όπως το Ντενκάρτ και στο περίφημο έπος του Φερντοουσί Σαχναμέ, όπου ο Κεϋουμάρς (σε φαρσί) μυθολογείται ως ο θεμελιωτής της Πισνταντικής (πρώτης ανθρώπινης) Δυναστείας.
https://en.wikipedia.org/wiki/Keyumars
https://en.wikipedia.org/wiki/Zoroastrianism#Cosmology:_Creation_of_the_universe
http://www.iranicaonline.org/articles/gayomard
http://www.iranicaonline.org/articles/gayomart–
13. Ζερβανισμός
Ο Ζερβάν, θεός του Χρόνου στον Μιθραϊσμό, είχε μια αργή αλλά σταθερή άνοδο και διαφοροποίηση από τον Μιθραϊσμό στα τελευταία αρσακιδικά (250 π.Χ. – 224 μ.Χ.) και στα σασανιδικά (224-651 μ.Χ.) χρόνια.
Η διαμόρφωση του Ζερβανισμού ως ανεξάρτητου θρησκευτικού δόγματος παρατηρείται και στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία του 3ου και του 4ου χριστιανικού αιώνα, όπου ο Ζερβάν είχε ταυτιστεί με τον Κρόνο – Χρόνο, δίνοντάς του ωστόσο τελείως διαφορετικό θρησκευτικό και θεολογικό περιεχόμενο από εκείνο των Κρόνου και Saturnus στην αρχαία ελληνική και ρωμαϊκή μυθολογία.
Ο Ζερβάν στο Ιράν
Πολλοί σύγχρονοι ερευνητές κάνουν το λάθος να εκλαμβάνουν τον Ζερβανισμό ως παράγωγο θρησκευτικό σύστημα του Ζωροαστρισμού. Αυτό είναι τελείως ανυπόστατο δεδομένου ότι ο Ζερβάν δεν αναφέρεται καν στην Αβέστα.
Όμως στον Μιθραϊσμό, είτε στο Ιράν, είτε στον ελληνόφωνο κόσμο, είτε στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία και σε όλη την Ευρώπη, ο Ζερβάν ήταν αρχικά μια δευτερεύουσα θεότητα.
Η άνοδος του Ζερβάν έχει να κάνει με τις μεσσιανικές κι εσχατολογικές αναζητήσεις των πιστών διαφόρων θρησκειών κατά τον 3ο και 4ο χριστιανικό αιώνα.
Ο Ζερβάν στην Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία
Ο ελληνικός-ρωμαϊκός Ζερβανισμός πέρασε στην χριστιανική εσχατολογία και ο ιρανικός Ζερβανισμός πέρασε στο Ισλάμ σε βαθμό πολύ μεγαλύτερο από ό,τι νομίζουν ορισμένοι, οι οποίοι τον περιορίζουν μόνον στην ισλαμική σιιτική εσχατολογία. Σουνίτης ο μεγαλύτερος ιστορικός των ισλαμικών χρόνων Ταμπαρί ξεκινάει την τεράστιας έκτασης Ιστορία του (Ιστορία των Προφητών και των Βασιλέων) με ένα ολόκληρο φιλοσοφικό – θεολογικό κεφάλαιο αφιερωμένο στον … Χρόνο.
https://en.wikipedia.org/wiki/Zaradust-e_Khuragen
https://en.wikipedia.org/wiki/Zurvanism
14. Παρσισμός
Τέλος, μετά τις ισλαμικές κατακτήσεις και την πτώση του σασανιδικού Ιράν, ο μαζδεϊσμός ως επίσημη αυτοκρατορική θρησκεία παύει να υφίσταται. Όσοι διατήρησαν υπό άλλο κρατικό καθεστώς την μαζδεϊκή πίστη μέχρι σήμερα είναι οπαδοί του Παρσισμού. Όμως ο αυτοκρατορικός χαρακτήρας της πίστης χάθηκε ολότελα.
Ως θρησκεία υπό διωγμόν, ο Παρσισμός προπάθησε να ανασυντάξει τα παλαιά ιερά βιβλία των σασανιδικών χρόνων και επεκτάθηκε σε ερμηνευτική θεολογία, έτσι μεταβάλλοντας εν πολλοίς τον χαρακτήρα του ύστατου παραγώγου των θρησκειών που επικαλούνται τον Ζωροάστρη από το κήρυγμα του οποίου οι σύγχρονοι Παρσιστές συχνά-πυκνά βρίσκονται πολύ μακριά.
Πολλές διαφορετικές μορφές Παρσισμού σημειώθηκαν στα ισλαμικά χρόνια. Σε μερικές από αυτές υπάρχει μια αντι-ισλαμική πολεμική, ενώ σε άλλες παρατηρείται μια διάθεση αναζήτησης ηρωολατρικού χαρακτήρα στον ζωροαστρισμό – κάτι που δεν υφίστατο στα αχαιμενιδικά χρόνια, όταν η ζωροαστρική ορθοδοξία ήταν το κύριο μέλημα των διαδόχων του Κύρου Β’.
Τοιχογραφία από σύγχρονο παρσιστικό ναό: καμμιά σχέση – ούτε καν εικονογραφική – με την αυθεντική ζωροαστρική παράδοση και πίστη των αχαιμενιδικών χρόνων
https://en.wikipedia.org/wiki/Babak_Khorramdin
https://en.wikipedia.org/wiki/Khurramites
https://en.wikipedia.org/wiki/Shikand-gumanig_Vizar
https://en.wikipedia.org/wiki/Zandik
https://en.wikipedia.org/wiki/Dabestan-e_Mazaheb
https://en.wikipedia.org/wiki/Bundahishn
http://www.iranicaonline.org/articles/bundahisn–primal–creation
https://en.wikipedia.org/wiki/Denkard
https://en.wikipedia.org/wiki/Zand-i_Wahman_yasn
https://en.wikipedia.org/wiki/Parsis
https://en.wikipedia.org/wiki/Jamasp_Namag
No comments:
Post a Comment