Orient & Occident: Καρτίρ, Μαζδεϊσμός & Σασανιδικός Αυτοκρατορικός Οικουμενισμός: Ένθεοι Σάχηδες, Θεία Πρότυπα ενός Έθνους Ηρώων, και Ουράνια Ταξίδια Αρχιερέων

ΑΝΑΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΗΜΕΡΑ ΑΝΕΝΕΡΓΟ ΜΠΛΟΓΚ “ΟΙ ΡΩΜΙΟΙ ΤΗΣ ΑΝΑΤΟΛΗΣ”

Το κείμενο του κ. Νίκου Μπαϋρακτάρη είχε αρχικά δημοσιευθεί την 23η Σεπτεμβρίου 2019.

Ο κ. Μπαϋρακτάρης συνεχίζει και ολοκληρώνει εδώ τις αναφορές του σε παλαιότερες συζητήσεις μας σχετικά με τον Καρτίρ και το σασανιδικό Ιράν.

--------------------------------------------------------------

Καρτίρ, Μαζδεϊσμός & Σασανιδικός Αυτοκρατορικός Οικουμενισμός: Ένθεοι Σάχηδες, Θεία Πρότυπα ενός Έθνους Ηρώων, και Ουράνια Ταξίδια Αρχιερέων

https://greeksoftheorient.wordpress.com/2019/09/23/καρτίρ-μαζδεϊσμός-σασανιδικός-αυτο/

================

Οι Ρωμιοί της Ανατολής – Greeks of the Orient

Ρωμιοσύνη, Ρωμανία, Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία

Σε ένα προηγούμενο κείμενο, αναφέρθηκα στην κοσμοϊστορική σημασία του Καρτίρ και του έργου του, εξηγώντας ότι μόνο χάρη σ’αυτό εμποδίστηκαν ο εκχριστιανισμός και ο εκμανιχεϊσμός του Ιράν, γεγονότα τα οποία, αν θα είχαν συμβεί, θα είχαν αλλάξει τον ρου της Ιστορίας της Ασίας και συνεκδοχικά της Παγκόσμιας Ιστορίας.

Ο Καρτίρ ως μέγας αρχιερέας και θεωρητικός δεν εμπόδισε την διάδοση της Χριστιανωσύνης και του Μανιχεϊσμού μόνον με κατασταλτικά μέτρα και διωγμούς. Αν αυτά ήταν τα μόνα μέσα που το Ιράν είχε διαθέσει εναντίον των δύο θρησκειών αυτών, προφανώς το παιχνίδι θα είχε χαθεί.

Αντίθετα, ο Καρτίρ συνέθεσε τον Μαζδεϊσμό, μια νέα ερμηνεία του Ζωροαστρισμού κατ’ ουσίαν, πλην όμως πολύ διαφορετικό θρήσκευμα από την ζωροαστρική ορθοδοξία των Αχαιμενιδών (550-330 π.Χ.) – ιδιαίτερα αναφορικά με την κοσμοθεώρηση και τον ρόλο του Ιράν στην Παγκόσμια Ιστορία.

Καρτίρ: στο ανάγλυφο του Ναξ-ε Ρατζάμπ, κοντά στην Περσέπολη. Το σήμα που κάνει με τον δείκτη και το μικρό δάκτυλο του δεξιού του χεριού θυμίζει αυτό που θεωρείται σήμερα ως σύμβολο των Γκρίζων Λύκων.

Ωστόσο το σήμα αυτό έχει μια εντελώς διαφορετική εκκίνηση και αποτελεί δείγμα ψυχοσωματικής άσκησης κατά την οποία εισέρχονται κι εξέρχονται από το σώμα αρνητικές επιρροές χωρίς ωστόσο να επηρεάσουν τον συγκεκριμένο άνθρωπο καθόλου.

Αυτή η κίνηση κατάλληλα επιτευγμένη δείχνει άτομο με απόλυτο έλεγχο των ηλεκτρομαγνητικών ρευστών του σώματός του. Αυτό είναι ένα μέσο – ανώτερο επίπεδο Ψυχικών Επιστημών. Ο Καρτίρ απεικονίζεται εν προκειμένω σε σχετικά νεαρή ηλικία.

Με τον Μαζδεϊσμό ο Καρτίρ παραμέρισε τον Ζενδισμό των Αρσακιδών (250 π.Χ. – 224 μ.Χ.) που ήταν μια ηθικοπλαστική διδασκαλία κι ερμηνεία του Ζωροαστρισμού και δημιούργησε ό,τι οι Σασανιδείς (224-651 μ.Χ.) νόμισαν ότι ήταν απλά και μόνο μια δυναμική επαναφορά στην ζωροαστρική ορθοδοξία των Αχαιμενιδών. Αυτή η δυναμική εμπόδισε τον Μιθραϊσμό των Μάγων να γίνει αυλική θρησκεία στο Ιράν και τον Μανιχεϊσμό και την Χριστιανωσύνη να επικρατήσουν ανάμεσα στα πολλά και ποικίλα έθνη που απάρτιζαν το Ιράν. Το πρώτο κείμενό μου για τον Καρτίρ βρίσκεται εδώ:

Καρτίρ: Μέγας Αρχιερέας, Ιδρυτής του Μαζδεϊσμού, Θεωρητικός του Σασανιδικού (224-651) Οικουμενισμού, Αντίπαλος του Μανιχεϊσμού

https://greeksoftheorient.wordpress.com/2019/09/20/καρτίρ-μέγας-αρχιερέας-ιδρυτής-του-μα/

(Πλέον εδώ: https://profmegalommatistextsingreek.wordpress.com/2021/09/05/καρτίρ-μέγας-αρχιερέας-ιδρυτής-του-μα/)

Και περιληπτικές παρουσιάσεις των θρησκειών που εκπορεύθηκαν από το Ιράν θα βρείτε εδώ:

Ιράν: η Χώρα που γέννησε Περισσότερες Θρησκείες από Οποιαδήποτε Άλλη, Πρώτη Χώρα που Θρησκείες της διαδόθηκαν από τον Ατλαντικό μέχρι τον Ειρηνικό

https://greeksoftheorient.wordpress.com/2019/07/22/ιράν-η-χώρα-που-γέννησε-περισσότερες-θ/

Ιράν: η Χώρα που γέννησε τις Περισσότερες Θρησκείες, Πρώτη Χώρα που Θρησκείες της διαδόθηκαν από Ατλαντικό μέχρι Ειρηνικό – ΙΙ

https://greeksoftheorient.wordpress.com/2019/08/21/ιράν-η-χώρα-που-γέννησε-τις-περισσότερ/

Ποια ήταν λοιπόν η ουσία του Μαζδεϊσμού, πως αυτό το θρήσκευμα χρησίμευσε ως βάση για τον Αυτοκρατορικό Σασανιδικό Οικουμενισμό, και πως τα δόγματα κι οι κοσμοθεωρίες αυτές σημάδεψαν την Παγκόσμια Ιστορία; Στα ερωτήματα αυτά θα προσπαθήσω να απαντήσω σήμερα.

Α. Μαζδεϊσμός

Σήμερα το θρήσκευμα των Σασανιδών επίσης λέγεται Μαζνταγιασνική Θρησκεία, δηλαδή θρησκεία που εξυμνεί τον Άχουρα Μαζντά. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η οριενταλιστική, ιρανολογική και θρησκειολογική, επιστημονική κοινότητα δεν θέλει να δυσαρεστήσει τους οπαδούς της σύγχρονης θρησκείας του Παρσισμού και να τους πει την αλήθεια, ότι δηλαδή, μπορεί οι ίδιοι να νομίζουν ότι ακολουθούν την αυθεντική πίστη του Ζωροαστρισμού αλλά στην πραγματικότητα, η πίστη τους περιλαμβάνει πολλά ιστορικά επίπεδα αλλοιώσεων και παρερμηνειών του αρχικού κηρύγματος του Ζωροάστρη. Ένα σημαντικό από αυτά τα επίπεδα ήταν ο Μαζδεϊσμός.

Όπως ανέφερα στο προηγούμενο κείμενό μου, ο Σασάν συνέλαβε το σχέδιο της δυναμικής επαναφοράς στα χρόνια της αχαιμενιδικής δόξας και της ζωροαστρικής ορθοδοξίας, αλλά ο ίδιος – στρατιωτικός και κυνηγός κατά τις παραδόσεις – είχε ελάχιστη επιρροή στα ψυχικά, πνευματικά και θεωρητικά θέματα, ή ακόμη και αντίληψη γι’ αυτά. Υπάρχουν ελάχιστες αναφορές σασανιδικών χρόνων σ’ αυτόν και στον γιο του, Παπάκ (προφερμένο και Μπαμπάκ αργότερα), που ήταν ο πατέρας του πρώτου Σασανίδη σάχη Αρντασίρ Α’. Σε μεταγενέστερες ιστορικές πηγές υπάρχουν μάλιστα πολλές αντιφάσεις στις αναφορές στα πρόσωπα αυτά.

Ωστόσο η αναφορά τους μέσα στο κείμενο της Επιγραφής του Σαπούρ Α’ που έχει αναγραφεί στους τοίχους του Κααμπά του Ζωροάστρη στο Ναξ-ε Ρουστάμ θέτει το θέμα εκτός πάσης αμφιβολίας. Η διαφορά ανάμεσα στους τίτλους που απονέμονται στα τέσσερα πρόσωπα είναι ενδεικτική.

Ο Σασάν αναφέρεται ως χουαντάι (xwadāy) που σημαίνει ‘Κύριος’. Αυτός ο τίτλος στα μέσα περσικά δίνεται σε μικρούς ηγεμόνες.

Ο Παπάκ αποκαλείται ήδη ως Σάχης (βασιλέας), έστω κι αν μόνον άρχισε το έργο της ανατροπής των Αρσακιδών.

Ο Αρντασίρ Α’, ο οποίος ήταν κυριολεκτικά ο πρώτος κι αδιαφιλονίκητος ηγεμόνας του Ιράν μετά την ανατροπή της δυναστείας των Αρσακιδών, τιτλοφορείται ‘Σαχινσάχ (δηλαδή βασιλεύς βασιλέων) της Σασανιδικής Αυτοκρατορίας’.

Αλλά ο Σαπούρ Α’ (Σαπώρης Α’ / 240-270 μ.Χ.) αποθεώνεται ως ‘Σαχινσάχ (δηλαδή βασιλεύς βασιλέων) του Ιράν (δηλαδή όλων των ιστορικά θεωρουμένων ως ιρανικών χωρών) και του Ανιράν (δηλαδή όλου του υπολοίπου κόσμου)’. Εδώ είναι πλέον εμφανής η πρώιμη εφαρμογή της θεωρητικής σύνθεσης του Καρτίρ.

Ο Καρτίρ ήταν πανίσχυρος επί πέντε σάχηδων, των οποίων η βασιλεία διήρκεσε 70 χρόνια, δηλαδή των Αρντασίρ Α’ (224-240), Σαπούρ Α’ (240–270), Χορμίζντ Α’ (270-271), Μπαχράμ Α’ (271-274) και Μπαχράμ Β’ (274-293). Θεωρείται βέβαιο ότι πέθανε στα χρόνια του Ναρσή υπέργηρος κι αφού είχε ήδη ταξιδέψει στο Ψυχικό Σύμπαν, έστω και προσωρινά – αυτό είναι το περίφημο Ταξίδι του Καρτίρ στην Βασιλεία των Ουρανών.

Τίποτα δεν αναδεικνύει το θρησκευτικό, θεολογικό, και θεωρητικό έργο του Καρτίρ καλύτερα από

α) μέσα περσικά έπη όπως το Καρ-ναμέγκ-ε Αρντασίρ-ε Παπακάν,

β) μερικά νεο-αβεστικά κείμενα (καταγραφές της Αβέστα, ιερού βιβλίου του Ζωροάστρη, στα σασανιδικά χρόνια), και βεβαίως

γ) τα ίδια τα ονόματα των Σασανιδών και η σημασία τους.

Από τον Καρτίρ οι ιερές έννοιες παίρνουν υλικές μορφές και έτσι οι Μεγάλες Ψυχικές Ιδέες του Ζωροαστρισμού (χρησιμοποιώ την λέξη ‘ιδέα’ με την πλατωνική σημασία της δηλαδή νοητή ως αυτόνομη οντότητα του ψυχικού κόσμου) γίνονται υπαρκτά όντα, θαυματουργά φυτά, ζώα, πτηνά ή ήρωες.

Η Θεία Λάμψη (Χβαρενά), μια ολότελα ψυχική διάσταση, μετατρέπεται στο Χαομά, το Δένδρο της Ζωής. Οι ήρωες είναι υποστάσεις της Λάμψης, όπως ο Λαμπρός Δίδυμος (Τζαμσίντ), και όταν αυτή τους εγκαταλείπει, μετατρέπεται σε πτηνό.

Πόσο τα παραπάνω επηρέασαν τους μεταγενέστερους Ιρανούς των προϊσλαμικών και των ισλαμικών χρόνων δείχνει ως παράδειγμα το γεγονός ότι ο χώρος των μνημείων της Περσέπολης (που στα αρχαία αχαιμενιδικά ιρανικά ονομαζόταν Πάρσα και που μετά την καταστροφή της από τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν ανοικοδομήθηκε ποτέ) ονομάσθηκε στα ισλαμικά χρόνια Ταχτ-ε Τζαμσίντ (δηλαδή ‘Θρόνος του Τζαμσίντ’) κάτι που οφείλεται στην μαζδεϊστική ματιά πάνω στο Ιράν γενικώτερα και την Περσέπολη ειδικώτερα.

Η μαζδεϊστική ανάγνωση του Ζωροαστρισμού δημιούργησε έτσι από τις Ψυχικές Ιδέες του Ζωροαστρισμού ένα ηρωϊκό επίπεδο ανθρώπινης προϊστορίας αποτελούμενο από Ήρωες – Βασιλείς – Παγκόσμιους Κυρίαρχους και το πρόβαλλε πριν από τα αχαιμενιδικά χρόνια ως Αρχική Ιρανική και Παγκόσμια Ιστορία. Μια τέτοια θεωρία όμως δεν εντοπίζεται σε αχαιμενιδικά κείμενα.

Αποτέλεσμα αυτής της κοσμοθεώρησης ήταν να αναζητηθούν και να εντοπιστούν στα σασανιδικά χρόνια τα ίχνη αυτώντων ηρώων, βασιλέων, παγκοσμίων κυριάρχων σε τόπους μνημείων της αχαιμενιδικής εποχής. Η τάση αυτή γενικεύθηκε στα ισλαμικά χρόνια όταν πολλές σασανιδικές πόλεις έγιναν ερείπια. Ο εξισλαμισμός των Ιρανών δεν ανέστειλε ούτε ακύρωσε τις μαζδεϊστικές αυτές παραδόσεις.

Β. Τα θεοφορικά ονόματα των Σασανιδών κι η σημασία τους κατά τον Μαζδεϊσμό

Ήδη το όνομα του πρώτου Σασανίδη σάχη Αρντασίρ Α’ δηλώνει την ενσάρκωση των ιδεών της Δικαιοσύνης και της Θείας Τάξης που βασίζεται στην Τιμιότητα: Αρτάχ-σαθρά (*Artaxšaθra-). Το όνομα αυτό είναι το ακριβές αντίστοιχο του Αχαιμενίδη σάχη, ο οποίος αποκλήθηκε στα ελληνικά ‘Αρταξέρξης’, μόνο που στα σασανιδικά χρόνια το όνομα αυτό προφερόταν διαφορετικά (στα μέσα περσικά).

Ενθρονισμός και στέψη του Αρντασίρ Α’. Πίσω από τον Αρντασίρ Α’ ο Καρτίρ.

Το όνομα Σαπούρ ήταν μια απαραίτητη επιλογή για να νομιμοποιηθεί η διαδοχή και η μετάβαση της εξουσίας από τον Αρντασίρ Α’ στον γιο του. Κυριολεκτικά, ‘Σαπούρ’ (*xšayaθiya.puθra) σημαίνει ‘γιος του βασιλιά’. Προφανώς, ο Σαπούρ Α’ είχε γεννηθεί, όταν ο πατέρας του δεν ήταν ακόμη βασιλιάς κι έτσι θέλησε να νομιμοποιηθεί με ένα τέτοιο όνομα.

Το τεραστίων διαστάσεων άγαλμα του Σαπούρ Α’ στο σπήλαιο του Μπισαπούρ (νότιο Φαρς)

Ο Ορμίζντ Α’ με το όνομά του αποτελεί την πρώτη σαφή ένδειξη ότι η μαζδεϊστική (παρ)ερμηνεία (ή χρησιμοποίηση) του Ζωροαστρισμού, την οποία είχε συνθέσει ο Καρτίρ, είχε πλέον ολότελα επιβληθεί. Ο σάχης ήδη ονομάζεται … Άχουρα Μαζντά και έτσι είναι στα ανθρώπινα, υλικά, πράγματα ό,τι είναι ο Θεός στο ψυχικό σύμπαν.

Μπορεί να φαίνονται διαφορετικά αλλά τα δύο ονόματα (Άχουρα Μαζντά και Ορμίζντ) είναι απολύτως εν και ταυτόν, απλά διαφορετικά προφερμένο από τα αρχαία αχαιμενιδικά ιρανικά στα μέσα περσικά, δεδομένου ότι περίπου 750 χρόνια είχαν παρέλθει από την εποχή του Δαρείου Α’ του Μεγάλου.

Ορμίζντ Α’

Διαφεύγει έτσι της προσοχής, ακόμη και των ειδικών, ότι στα αχαιμενιδικά χρόνια θα ήταν ολότελα αδύνατο να ονομασθεί ένας Σάχης ‘Θεός’ (: Άχουρα Μαζντά), κάτι που από μόνο του δείχνει ότι, θέλοντας να επιτελέσουν μια ολική επαναφορά της ζωροαστρικής ορθοδοξίας, οι Σασανιδείς υπό την καθοήγηση του Καρτίρ συνέστησαν μια ερμηνεία της που απετέλεσε τελικά ένα εντελώς διαφορετικό θρησκευτικό σύστημα. Αυτό ήταν ο Μαζδεϊσμός.

Στον Μπαχράμ Α’ και στο όνομά του παρατηρούμε όλη την ηρωοποιητική μετάπλαση του Ιράν από την θρησκευτική, θεολογική, και θεωρητική σύνθεση του Καρτίρ. Το όνομα του σάχη στα μέσα περσικά είναι Ουαραχράν ή και Ουαχράμ, και αυτό αποτελεί παραφθορά του αρχαίου αχαιμενιδικού ιρανικού Βεραθράγκνα (Vṛθragna) το οποίο στο αρχικό στάδιο του Ζωροαστρισμού ήταν η θεωρητική αρχή (έννοια) της Τελικής Νίκης του Θεού.

Στον Μιθραϊσμό ο Βεραθράγκνα είχε επιλεχθεί σαν στέλεχος της μιθραϊκής τριάδας Μίθρας, Άχουρα Μαζντά, και Βεραθράγκνα, αλλά ούτε στα αχαιμενιδικά, ούτε στα αρσακιδικά χρόνια η θεωρητική αρχή (έννοια) της Τελικής Νίκης του Θεού είχε νοηθεί ως ανθρωπόμορφη.

Με τον Μπαχράμ Α’ όμως η η θεωρητική αρχή (έννοια) της Τελικής Νίκης του Θεού ενσαρκώνεται σε ένα σάχη – θεϊκό ήρωα. Αυτή είναι η πορεία της θρησκευτικής πρόσληψης αυτής της έννοιας στα διαφορετικά ιρανικά θρησκευτικά συστήματα.

Η Τελική Νίκη του Άχουρα Μαζντά είναι:

α. στον Ζωροαστρισμό (αχαιμενιδικά χρόνια): μια ψυχική αρχή και ιδέα της Θείας Ολοκλήρωσης ανάμεσα στους κύκλους του Είναι και του Γίγνεσθαι που αποτελούν μια ενότητα.

β. στον Μιθραϊσμό (μέσα αχαιμενιδικά έως και σασανιδικά χρόνια και κατά την διάδοση του Μιθραϊσμού σε Ελλάδα, Ρώμη κι Ευρώπη): ένα ανεξάρτητο πρόσωπο, θεός μιας πολυθεϊστικής θρησκείας.

γ. στον Ζενδισμό (αρσακιδικά χρόνια): η έννοια της τελικής νίκης του ανθρώπου που φεύγει από τον υλικό κόσμο έχοντας αφιερώσει την ζωή του στον Άχουρα Μαζντά, ζήσει κατά τον Θείο Νόμο, και επιτελέσει τον προορισμό που ο Άχουρα Μαζντά του ανέθεσε.

δ. στον Μαζδεϊσμό (σύνθεση του Καρτίρ, στα σασανιδικά χρόνια): ένας ηρωϊκός σάχης νικητής που επιβάλλει με την ισχυροποίηση κι επέκταση της ιρανικής αυτοκρατορίας την νίκη του Άχουρα Μαζντά σε όλο τον κόσμο.

Ο Μπαχράμ Α’ διατάσσει την εκτέλεση του Μάνη, όπως αναπαρίσταται σε σμικρογραφία χειρογράφου των ισλαμικών χρόνων.

Ο Μπαχράμ Α’ (αριστερά), σε ανάγλυφο από το Μπισαπούρ, αποδέχεται την Θεία Λάμψη από τον Άχουρα Μαζντά.

Όλα τα άλλα ονόματα των μεταγενεστέρων ηγεμόνων της σασανιδικής δυναστείας εκφράζουν την ίδια μαζδεϊστική τάση ηρωοποίησης των αρχαίων ζωροαστρικών ιδεών και ενσάρκωσής τους στους σάχηδες του Ιράν και του Ανιράν, οι οποίοι γίνονταν έτσι νοητοί ως βασιλείς όλου του σύμπαντος.

Ο Ναρσής, ο οποίος εβασίλευσε από το 293 έως το 303, έφερε ένα θεοφορικό όνομα το οποίο στην αρχαιότερη μορφή του ήταν Ναρυασάχα (*naryasa(n)ha-) και σήμαινε εγκώμιο των ανθρώπων, δηλαδή εγκώμιο των ανθρώπων προς τις διαστάσεις του Θείου (με την ίδια έννοια όπως στην Ορθόδοξη Χριστιανωσύνη οι τρείς στάσεις των Εγκωμίων της Μεγάλης Παρασκευής, ή όπως στους Έλληνες Ισιδιστές οι Ισιακές Αρεταλογίες).

Όμως για την περίπτωση αυτού του Σασανίδη, ο ίδιος ενσάρκωνε πλέον το εγκώμιο των ανθρώπων κι αυτό δήλωνε την συνεχή αφιέρωσή του σε ηρωϊκές μάχες κι ανδραγαθήματα που ως παγκόσμιας σημασίας και απήχησης αγώνες κατά του Κακού απόλυτα νομιμοποιούσαν το όνομα το οποίο έφερε ο σάχης.

Ο Γαλέριος (αριστερά) επιτίθεται κατά του Ναρσή στην αμφίρροπη μάχη στα Σάταλα (298) κοντά στην Αργυρούπολη του Πόντου. Καθώς δεν υπήρξε νικητής, οι δυο αυτοκρατορίες υπέγραψαν την Συνθήκη της Νίσιβης. Από ανάγλυφο στην Ροτόντα της Σαλονίκης

Με τον γιο του Σαπούρ Γ’ Γιαζντγκέρντ Α’ (399-420) έχουμε μια μαζδεϊστική περίπτωση ενσάρκωσης θείων όντων ως βασιλέων του κόσμου: “του Ιράν και του Ανιράν”.

Το θεοφορικό αυτό όνομα αποτελείται από το πρώτο συνθετικό που σε αρχαία αχαιμενιδικά ιρανικά προφερόταν ‘γιαζάτα’ ή και ‘γιαζάντ’ και σήμαινε ‘θεϊκό ον’. Το δεύτερο συνθετικό σημαίνει ‘δημιουργημένος’, ‘ποιημένος’, ‘φτειαγμένος’ (‘κάρτα’ σε αρχαία αχαιμενιδικά ιρανικά).

Συνεπώς, έχουμε να κάνουμε με ένα σάχη ο οποίος είναι ‘θεϊκό ον’ (: ψυχική οντότητα) ‘δημιουργημένο’ (εννοείται, από τον Άχουρα Μαζντά και μάλιστα ολοτελα ξεχωριστά) και η κάθε δράση του στον υλικό κόσμο αποτελεί θεϊκή ευχή κι επιθυμία.

Η συνήθης χριστιανική θεοφορική ονομασία ‘Θεόκτιστος’ είναι ένα πολύ μακρινό παράλληλο – κι αυτό επειδή εννοεί ‘άνθρωπο δημιουργημένο από τον Θεό’, ενώ στην περίπτωση του αυτοκρατορικού ιρανικού ονόματος πρόκειται για θεία οντότητα δημιουργημένη από το Άχουρα Μαζντά.

Ο Γιαζντγκέρντ Α’ και σκηνή κυνηγίου, σε πινάκιο του 5ου αι. Ήταν ο μόνος Σασανίδης σάχης που είχε Ιουδαία ως σύζυγο, την Σουσαν-ντοχτ (https://en.wikipedia.org/wiki/Shushandukht).

Γι’ αυτό και είχε αποτρόπαιο τέλος: μάλλον δολοφονήθηκε, αν και ο Φερντοουσί σημειώνει ότι το άσπρο άλογο του σάχη καταλήφθηκε από μανία και τον ποδοπάτησε μέχρι θανάτου, πριν εξαφανιστεί το ίδιο μια για πάντα.

Αναπαράσταση της σκηνής σε σμικρογραφία χειρογράφου του Σαχναμέ.

Η περίπτωση του Περόζ Α’ (459-484) είναι μια παραλλαγή του ονόματος του Μπαχράμ Α’: σημαίνει Νικητής. Ένα τέτοιο όνομα αποτελεί ένδειξη θεϊκής ενσάρκωσης σε ένα σάχη ο οποίος έρχεται στον υλικό κόσμο για να υλοποιήσει την Νίκη του Άχουρα Μαζντά, έτσι ολότελα ξεπερνώντας κάθε ανθρωπίνως νοητό όριο χάρη στην ανδρειότητα και τον ηρωϊσμό του.

Προτομή του Περόζ Α’

Το όνομα του διαδόχου του Περόζ Α’ Μπαλάς (484-488: Balash, το οποίο στα σασανιδικά χρόνια προφερόταν Ουαρντάχς και Ουαλάχς / Wardākhsh – Walākhsh), είχε ήδη χρησιμοποιηθεί και στα αρσακιδικά χρόνια από τους Αρσακίδες (Ουλαγκάς, Βολογέσης) και από ελάσσονες ηγεμόνες, όπως εκείνους του περσο-αραμαϊκού βασιλείου της Χάτρα στην Βόρεια Μεσοποταμία.

Η επιλογή ενός τέτοιου ονόματος, βαρυνόμενου με ένα αρνητικά αντιμετωπιζόμενο τότε παρελθόν (: την περίοδο των Αρσακιδών) είναι αντικείμενο πολλών και διαφορετικών ερμηνειών.

Πιθανολογείται ότι εσήμαινε ‘Το κάλλος της ισχύος’. Ωστόσο, αποτελεί μια εξαίρεση στα σασανιδικά χρόνια κι αυτό πιστοποιείται και από το γεγονός ότι ο ίδιος στάθηκε πολύ ανεκτικός απέναντι στους Χριστιανούς, δηλαδή τους Νεστοριανούς, τους οποίους μάλιστα νομιμοποίησε σε όλο το Ιράν.

Αυτό και μόνο δείχνει πόσο μεγάλη σχέση είχε τότε η επιλογή αυτοκρατορικού ονόματος εκ μέρους ενός συγκεκριμένου σάχη με την τακτική και την στρατηγική της εξουσίας που θα ακολουθούσε ο εν λόγω ηγεμόνας.

Μπαλάς

Με τον διάδοχο του Μπαλάς Καβάδη Α’ (488-496 και 498-531) φθάνουμε σε μια πιο αναπτυγμένη φάση του Μαζδεϊσμού και του Σασανιδικού Οικουμενισμού, έτσι όπως επαγγέλθηκε την κοσμοθεωρία αυτή ο Καρτίρ.

Το όνομα αυτού του σάχη αποτελεί παραφθορά του αρχαίου αχαιμενιδικού ιρανικού ‘Καουάτα’. Σε μεταγενέστερες εποχές, στα ισλαμικά χρόνια, το μέσο περσικό ‘Καουάντ’ μετατράπηκε σε Κουμπάντ και εν προκειμένω ο Κέι Κουμπάντ είναι ένας από τους σημαντικώτερους ήρωες – βασιλείς των μυθικών χρόνων στο έργο του Φερντοουσί, εθνικού ποιητή των Ιρανών και των Τουρανών, Σαχναμέ (‘το Βιβλίο των Βασιλέων’).

Ο Κέι Κουμπάντ στο Σαχναμέ περιγράφεται ως ο πρώτος βασιλιάς της Καϊανικής (Κεϊανικής) Δυναστείας κι από το εξαιρετικό έργο του εναντίον του Κόσμου του Κακού ανταμείβεται στο τέλος με Ανάληψη στην Βασιλεία των Ουρανών.

Ως προσωπικό όνομα (‘Κέι Κομπάντ’) επιλέχθηκε από πολλούς μεταγενέστερους βασιλείς Ιρανούς, Τουρανούς, Σελτζούκους, κα. Καουάτα στα αρχαία αχαιμενιδικά ιρανικά σημαίνει ιερό άτομο που προέρχεται από παραδεισένιο πλαίσιο, ή έχει ανευρεθεί σε γλυκά ύδατα.

Πρόκειται για ενσάρκωση της Χβαρενά, της Θείας Λάμψης, δεδομένου ότι το σπέρμα του Κέι Κουμπάντ είχε περιγραφεί ως υλοποίηση της Χβαρενά, στο Νταντεστάν-ι Ντενίγκ (Dadestan–i Denig), ένα παχλεβί μέσο περσικό κείμενο του 9ου χριστιανικού αιώνα που διασώζει μαζδεϊστικές δοξασίες.

*http://www.metmuseum.org/art/collection/search/322973*

Ο Καβάδης Α’ και σκηνή κυνηγίου

Η Ουράνια Ανάληψη του Μυθικού Βασιλιά Ήρωα Κέι Κουμπάντ Ένθρονου όπως αναπαρίσταται σε σμικρογραφία χειρογράφου του Σαχναμέ του Φερντοουσί. Ο καλλιτέχνης καλύπτει με μαύρο μαντήλι το πρόσωπο του Κέι Κουμπάντ για να καταδείξει την ιερότητα του Μυθικού Βασιλιά Ήρωα της Καϊανικής Δυναστείας.

Οπότε, ο Καβάδης Α’ με την επιλογή του ονόματος αυτού δήλωνε μια παραδεισένια καταβολή, η οποία καθ’ όλα ξεπερνούσε το ιστορικό αχαιμενιδικό παρελθόν, και σηματοδοτούσε μια νέα αρχή και την ενσάρκωση του Θείου στα ανθρώπινα πράγματα. Αυτή η περίοδος ήταν ο κολοφώνας της ισχύος και της δόξας της σασανιδικής αυτοκρατορίας. Μόνοι τους, ο Καβάδης Α’ και ο γιος του και διάδοχός του, Χοσρόης Α’ (531-579), βασίλευσαν μαζί για … 91 χρόνια! Παγκοσμίως σπάνιο!

Αυτοκρατορική κούπα του Χοσρόη Α’ με αναπαράσταση του ίδιου στο κέντρο

Χοσρόης Α’ (λεπτομέρεια της προηγούμενης φωτογραφίας)

Ο Χοσρόης Α’ σε σκηνή μάχη εναντίον Αξωμιτών της Αβησσυνίας στην Υεμένη (από κοπτικό υφαντό)

Το όνομα του Χοσρόη Α’ (Χουσράου στα μέσα περσικά και Χαουσράουα στα αρχαία αχαιμενιδικά ιρανικά σημαίνει την Θεία Φήμη, δηλαδή την αποδοχή του Θείου από όλους τους ανθρώπους) είναι η απόλυτη δικαίωση του Μαζδεϊσμού επειδή είναι εντελώς μεσσιανικών, σωτηριολογικών κι εσχατολογικών εννοιών: η Φήμη του Θείου θα είναι απόλυτη μετά το Πλήρωμα του Χρόνου και την έλευση του Ζωροαστρικού Μεσσία Σωσγιάντ.

Ένας Μεσσίας πριν την ώρα του ήταν λοιπόν και ο Χοσρόης Α’, ο οποίος αναμφίβολα σε ιστορικό επίπεδο ήταν ο καλύτερος, ικανώτερος κι ισχυρώτερος σάχης των σασανιδικών χρόνων, ακριβώς όπως κι ο σύγχρονός του Ιουστινιανός ήταν ο σημαντικώτερος βασιλεύς της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Το όνομα του Χοσρόη Α’ είναι επίσης άλλη μια προτύπωση των μυθικών βασιλέων της Καϊανικής (Κεϊανικής) Δυναστείας μέσα στο Σαχναμέ του Φερντοουσί, εθνικού ποιητή των Ιρανών και των Τουρανών, Σαχναμέ (‘το Βιβλίο των Βασιλέων’).

Εκεί, ο Κέυ Χουσράου περιγράφεται ως δισέγγονος του Κέι Κουμπάντ και παίζει σημαντικό, εσχατολογικό ρόλο προοιωνιζόμενος με την νίκη του επί του Αφρασιάμπ την νίκη του Σωσγιάντ επί του Κακού.

Επιπλέον, ο Χοσρόης Α’ είχε επονομασθεί ‘Ανουσάγκ Ραουάν’ (σε φαρσί: Ανουσιρβάν), δηλαδή ‘(αυτός που έχει) Αθάνατη Ψυχή’.

Ένα καθοριστικό σημείο του έπους Σαχναμέ του Φερντοουσί: η αναχώρηση (επιστροφή στο Ιράν) της γιαγιάς και της μητέρας του Κέυ Χουσράου, μυθικού βασιλιά και ήρωα της Καϊανικής δυναστείας

Έτσι, με την μετατροπή των κορυφαίων ψυχικών υποστάσεων του Ζωροαστρισμού σε ενσαρκωμένους σάχηδες και με την αντίληψη ότι οι ηγεμόνες του Ιστάχρ ήταν βασιλείς βασιλέων του Ιράν και του Ανιράν, οι Ιρανοί γίνονται στα πλαίσια του Μαζδεϊσμού ο Εκλεκτός Λαός του Άχουρα Μαζντά.

Οπότε και ο Θεός του Ζωροάστρη μετατράπηκε σε ένα εθνικό θεό, ο οποίος απαιτούσε μια ζωή ηρωϊσμού από τους στρατιώτες και υπερμεγέθη αγάλματα κι ανάγλυφα από τους αυτοκρατορικούς καλλιτέχνες. Όλα επήραν τότε μια μεγαλειώδη διάσταση και η τέχνη δεν μπορούσε παρά να αποτυπώνει τις ατελείωτες μάχες που από την θρησκεία τους πλέον οι Ιρανοί έπρεπε να διεξάγουν έως ότου δικαιωθούν.

Εχέγγυα της ιερότητας του ίδιου του Καρτίρ σώζονται αρκετά, ιδιαίτερα δε οι επιγραφές του στο Ναξ-ε Ρουστάμ και στο Σαρ Μασάντ. Εκεί παρουσιάζεται ο ίδιος να περνάει την γέφυρα (‘τσινουατό περετού’ σε κείμενα της Αβέστα, τσινουάντ πουλ / činwad puhl σε φαρσί) που συνδέει τον υλικό και τον ψυχικό κόσμο και να επιτελεί ένα ταξίδι στην Βασιλεία των Ουρανών, περιγράφοντας τοπία, υποστάσεις και οντότητες του ψυχικού σύμπαντος, όπως άλλωστε και το ίδιο το είδωλό του.

Αλλά στο θέμα αυτό θα αφιερώσω ένα ιδιαίτερο κείμενο, επειδή το Ουράνιο Ταξίδι του Καρτίρ και το αντίστοιχο του Αρντά Βιράζ (όπως περιγράφεται στο κείμενο Αρντά Βιράζ Ναμέ / Ardā Wīrāz–nāmag, δηλαδή το Βιβλίο του Αρντά του Δίκαιου) θεωρούνται από πολλούς ως η πηγή αρχικής έμπνευσης του Νυκτερινού Ταξιδιού του Μωάμεθ, Προφήτη του Ισλάμ, από την Μέκκα στα Ιεροσόλυμα κι εκείθεν στην Ουράνια Ιερουσαλήμ (‘αλ Μιράτζ’) το οποίο αναφέρεται στο Κοράνιο.

Στην συνέχεια μπορείτε να διαβάσετε στα αγγλικά την επιγραφή του Καρτίρ επί του εξωτερικού τοίχου του Κααμπά-γιε Ζαρντόστ (Ιερού του Ζωροάστρη) στο Ναξ-ε Ρουστάμ, κοντά στην Περσέπολη.

Στο τέλος θα βρείτε συνδέσμους για περισσότερη έρευνα.

==================================

Διαβάστε:

Kartir KZ.

Royal inscription found on the Kabah of Zartusht. An account of how Zoroastrianism was propagated beyond Iranian territories during the Third Century, and other religions suppressed.

(1) And I, Kartir, the Magi-master (Magu-paiti = Mobed), have been shown to be of good service and loyal to the Yazads and Shahpuhr, King of Kings. For that service that I have rendered to the Yazads and Shahpuhr, King of Kings, Shahpuhr gave me authority and power in matters of the divine services at court and in kingdom after kingdom, place after place, throughout the whole empire in the magus-estate. And by the command of Shahpuhr,

(2) King of Kings, and the provision of the Yazads and the King of Kings in kingdom after kingdom, place after place, many divine services in magnificence and many Warharan fires were established, and many magi became happy and prosperous, and many fires and magi were imperially installed. And Ahura Mazda and the Yazads attained great profit, while great confusion resulted for Ahriman and the devs. And for these many fires and services which are in the writing on my position thus in manner

(3) Shahpuhr, King of Kings, made a testamentary instruction to the heir apparent: “Let this house be your foundation, and as you may know, that for the Yazads and us was well done, so let be done!” And in imperial documents and records that were made at that time under Shahpuhr, King of Kings, at court and throughout the whole empire in place after place, in those records it is written: “Kartir, the Herbed.” And then Shahpuhr, King of Kings, to the deities’

(4) throne passed away. Then his son Hormizd, King of Kings, rose over the empire. And Hormizd, King of Kings, conferred on me miter and cincture and created for me a higher rank and dignity, and at court and in kingdom after kingdom, place after place, throughout the whole empire he gave me more authority and power in matters of the divine services, and created for me the title “Kartir, Ahura Mazda’s magus-master” after the name of Ahura Mazda, the Deity. And thereupon in kingdom after kingdom, place after

(5) place, many divine services were performed in magnificence, and many Warharan fires were established, and many magi became happy and prosperous, and many fires and magi were imperially installed. And in imperial documents and records which at that time under Hormizd, King of Kings, at court and throughout the whole empire in place after place were made, in those this was recorded: “Kartir, Ahura Mazda’s magus-master.” And then Hormizd, King of Kings, to the deities’ throne passed away.

(6) Then Varahran, King of Kings, son of Shahpuhr, King of Kings, and brother of Hormizd, King of Kings, rose over the empire. And Varahran, King of Kings, also held me in high honor and dignity and at court and in kingdom after kingdom, place after place, gave me authority and power for divine services of every sort. And thereupon in kingdom after kingdom, place after place, many divine services were performed in magnificence and many Warharan fires were established, and many magi became happy

(7) and prosperous, and many fires and magi were imperially installed. And in documents and imperial rescripts and records which were made at that time under Varahran, King of Kings, in those also this was recorded: “Kartir, Ahura Mazda’s magus-master.” And then Varahran, King of Kings, son of Shahpuhr, to the deities’ throne passed away. Then Varahran, King of Kings, son of Varahran, who in the empire is devout and sincere and faithful (to his promises) and well behaved and beneficent, rose over the empire. And by the grace of Ahura Mazda and the Yazads and for his own

(8) soul’s sake he made my position of superior rank and dignity in the empire, and he conferred upon me the rank and dignity of the grandees, and at court and in kingdom after kingdom, place after place, throughout the whole empire for the divine services he gave me more authority and power than as I had before, and he made me magus-master and judge for the whole empire, and he made me master of ceremonies and powerful overlord at the fire of Anahid-Ardashir and Anahid, the Lady at Istakhr. And they created for me the title “Kartir,

(9) Varahran’s Soul-savior, Ahura Mazda’s Magus-master.” And in kingdom after kingdom and place after place throughout the whole empire the services of Ahura Mazda and the Yazads became preeminent, and great dignity came to the Mazdayasnian religion and the magi in the empire, and the Yazads and water and fire and small cattle in the empire attained great satisfaction, while Ahriman and the devs were punished and rebuked, and the teachings of Ahriman and the devs departed from the empire and were abandoned. And Jews, Sramans (Buddhists),

(10) Brahmins, Nasoreans (Orthodox Christians), (Gnostic) Christians, Maktak (Baptisers), and Zandiks (Manichaeans) in the empire were smitten, and destruction of idols and scattering of the stores of the devs and god-seats and nests was abandoned. And in kingdom after kingdom and place after place many divine services in magnificence and many Warharan fires were established, and many magi became happy and prosperous, and many fires and magi were imperially installed. And in documents and imperial rescripts and records, under Varahran, King of Kings, son of Varahran,

(11) which were made, in was recorded, “Kartir, Varahran’s Soul-Savior, Ahura Mazda’s Magus-master.” And from earliest times onward for the sake of the Yazads and noble lords and for my own soul’s sake, I, Kartir, saw much trouble and toil. And I made prosperous many fires and magi in the empire of Iran. And I also, by command of the King of Kings, put in order those magi and fires which were for the territory outside Iran, wherever the horses and men of the King of Kings arrived — the city of Antioch and the country of Syria

(12) and what is beyond Syria, the city of Tarsus and the country of Cilicia and what is beyond Cilicia, the city of Caesarea and from the country of Cappadocia to Galatia, and the country of Armenian and Georgia, and Albania, and from Balaskan to the Alans’ pass. And Shahpuhr, King of Kings, with his own horses and men visited with pillaging, firing, and havoc.

(13) But I did not allow damage and pillaging, and whatsoever pillaging had been made by any person, those things I had taken away and returned to their own country. And I made prominent and reverend the Mazdayasnian religion and magi who were correct within the empire, while heretical and unstable men, who within the magus-estate in matters of the Mazdayasnian religion and divine services did not observe orders, these I punished with corporal punishment

(14), and I rebuked them and made of good odor. And I established many fires and magi, and executed imperial documents. And by the provision of the Yazads and the King of Kings and by my efforts many Warharan fires were established in the empire of Iran, and many kin marriages were made, and many people who had become unfaithful (to their vows), became faithful again. There were also many who had come to follow the doctrines of the devs, and by my efforts they forsook those doctrines of the devs and accepted instead the doctrines of

(15) the Yazads. And many ltps’ks [1] were held. And much consideration of religion of various kinds and other divine services also became very magnificent and superior, which are not written in this inscription for lack of space. And by me for my own house also in place after place many Warharan fires were established, and for those many fires that I established for my own house I offered for every feast, feast after feast, 1133 ltps’ks

(16), and that makes for 1 year 6798 ltps’ks. And for my own house I created other divine services also, of various kinds, which, if they were written in this inscription, would have become too much. I wrote this inscription so that in the future anyone who sees imperial records or documents or other

(17) inscriptions will know that I am that Kartir who under Shahpuhr, King of Kings, was entitled “Kartir, the priestly school master,” and under Hormizd, King of Kings and Varahran,

(18) King of Kings, I was entitled “Kartir, Ahura Mazda’s magus-master,” and under Varahran, King of Kings, son of Varahran, I was entitled “Kartir, Varahran’s Soul-savior, Ahura Mazda’s magus-master.” And whoever may see or read this inscription, may that one be to the Yazads and noble lords and himself devout and sincere, that one (just) so, as I

(19) have been, in order to attain good fame and fortune for this bone-endowed body, and salvation for the soul.

———————————

Note [1]:

D. N. Mackenzie, Henning Memorial Volume, p. 264, concludes that ltps’k denotes ‘the whole ceremony of the gahambar.’

http://www.avesta.org/mp/kz.html

=====================================

Επιπλέον:

https://en.wikipedia.org/wiki/Kartir

https://en.wikipedia.org/wiki/Sasan

https://en.wikipedia.org/wiki/Papak

https://en.wikipedia.org/wiki/Ardashir_I

https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_shahanshahs_of_the_Sasanian_Empire